Οι αποικίες των Ηλείων στην Ήπειρο – Η Πανδοσία

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Step

   Της  Κωνσταντίνας Ζήδρου –  Αρχαιολόγος

Θέση – Ονομασία – Τοπογραφία 

Η αποικία ιδρύθηκε επάνω σε έναν κωνικό ασβεστολιθικό λόφο, ύψους 107μ, γνωστό με την ονομασία Καστρί, ευρισκόμενο στο μέσο της πεδιάδας που σχηματίζεται από τις προσχώσεις του Αχέροντα, ανάμεσα από το Καναλάκι και τη μυκηναϊκή Εφύρα. Στα ανατολικά του πλαισιώνεται από έναν χαμηλό γήλοφο, ενώ στα βόρεια και σε απόσταση 1000 περίπου μέτρων από ορισμένους ακόμη λόφους, μετά τους οποίους δεσπόζει το επιβλητικό όρος Γκορίτσα. Τα ερείπια της Πανδοσίας καλύπτουν ολόκληρη σχεδόν την επιφάνεια του λόφου, από ένα υψόμετρο 20 έως και 100μ επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σήμερα, ακριβώς νότια  της αποικίας ρέει ο Αχέροντας. Κατά τη διάρκεια της κλασικής αρχαιότητας όμως, περίοδο χρήσης της θέσης, ο ποταμός έρεε βόρεια του λόφου, ενώ στα νότια εκτεινόταν η Αχερουσία λίμνη. 

Πιθανότατα λοιπόν, ο χαρακτηρισμός της Πανδοσίας, από το μαντείο της Δωδώνης, ως τρικόλωνος οφείλεται στη συγκεκριμένη τοπογραφία της περιοχής και στην ύπαρξη των διαδοχικών λόφων. Αντίστοιχα, το όνομά της μαρτυρείται και επιβεβαιώνεται και από συγγραφείς τόσο της κλασικής αρχαιότητας όσο και της μεσαιωνικής περιόδου  (Δημοσθένης, Θεόπομπος, Αριστοτέλης, Στράβωνας, Πλούταρχος, Αίλιος Ηρωδιανός, Ησύχιος, Στέφανος γραμματικός, Λεξικό Πατριάρχη Φωτίου, Λεξικό Σούδας κ.α.)

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τη δεδομένη τοπογραφία και τον χαρακτηρισμό ως τρικόλωνος, ο καθηγητής Σ. Δάκαρης εξέφρασε την υπόθεση ότι η Πανδοσία περιλάμβανε και τους τρεις λόφους, με το Καστρί να αποτελεί το κέντρο της. Βέβαια, οικοδομικά κατάλοιπα είναι ορατά μόνο στον κεντρικό λόφο. Ωστόσο, η αποκάλυψη ορισμένων οστράκων και κεράμων της ελληνιστικής περιόδου στους άλλους δύο ίσως αποτελεί ένδειξη, την οποία μόνο η συστηματική αρχαιολογική έρευνα μπορεί να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει και ταυτόχρονα και την άποψη του καθηγητή Δάκαρη.

Αναφορικά με τη γεωμορφολογία της περιοχής γύρω από την αποικία, πρόκειται για μία εύφορη πεδιάδα την οποία διασχίζει ο Αχέροντας, ενώ κατά την κλασική αρχαιότητα δέσποζε σε αυτή και η Αχερουσία λίμνη. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της θεωρούνται τα άφθονα ύδατα. Ακόμη και σήμερα εντοπίζονται πέντε πηγές, μία στα ΒΔ του λόφου και τέσσερις στη νότια και ΝΔ πλαγιά, οι οποίες, πιθανότατα, αντλούν τα νερά τους από τον Αχέροντα και από αυτές θα υδρευόταν και η αποικία. 

Ο λόφος Καστρί, με τη σειρά του, μπορεί να χαρακτηριστεί ως σχετικά ομαλός, ιδίως στην ανατολική πλευρά του, σε αντίθεση με την απότομη και δυσπρόσιτη βόρεια πλευρά. Σήμερα, ο λόφος εμφανίζεται απογυμνωμένος από χλωρίδα αλλά και από έδαφος,  σε αντίθεση με τους δύο παρακείμενους λόφους. 

Μία άλλη παράμετρος που επηρέασε καταλυτικά την ίδρυση και λειτουργία της αποικίας ήταν το κλίμα. Στη συγκεκριμένη περιοχή κυριαρχεί το μεσογειακό κλίμα, με ήπιους και βροχερούς χειμώνες, δροσερά και άνυδρα καλοκαίρια. Βέβαια, η ύπαρξη του Αχέροντα, της Αχερουσίας αλλά και της πληθώρας των ελών ευνοούσε την αύξηση και διατήρηση, σε υψηλά επίπεδα, της υγρασίας στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, τα ελώδη εδάφη, σχηματιζόμενα από τις προσχώσεις της λίμνης και του ποταμού,  υπήρξαν εξαιρετικά εύφορα και κατάλληλα τόσο για καλλιέργειες όσο και για την εκτροφή βοοειδών. Ωστόσο, θεωρούνταν ανθυγιεινά για τον άνθρωπο, καθώς συντελούσαν στην εμφάνιση της ελονοσίας και άλλων ασθενειών.

Σε άμεση σχέση με τη θέση της Πανδοσίας, σε ένα στρατηγικής σημασίας σημείο, βρίσκεται και ο κομβικός ρόλος της. Λειτούργησε λοιπόν ως το κέντρο των τεσσάρων αποικιών των Ηλείων στην Ήπειρο, της Τετράπολις δηλαδή των αποίκων, τουλάχιστον από τις αρχές του 4^ου π.Χ. αι., όπως προκύπτει από το μέγεθός της και κυρίως από το χαρακτηρισμό της ως αυτόνομη πόλη, μαζί με την Αμβρακία και την Κασσώπη, στον κατάλογο των θεαροδόκων της Επιδαύρου.