Χρονογράφημα: Ο ρόλος των Μικρασιατών στην επανάσταση του 1821

Του Γιάννη Τζαμπούρα – ποιητής-στοχαστής ( ΜΕΛΟΣ  ΤΟΥ  ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ  ΤΕΧΝΩΝ  Β&Μ  ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ – ΜΟΝΙΜΟ  ΚΑΙ  ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟ  ΜΕΛΟΣ  ΤΗΣ  ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗΣ  ΕΝΩΣΗΣ  ΕΛΛΗΝΩΝ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ  1930)

Η  ΛΥΚΙΑ

Η Λυκία στην επανάσταση του 1821. Το 1821 η Μάκρη της Λυκίας της Μ. Ασίας, πόλη παραλιακή στο βάθος του Κόλπου του Γλαύκου, με μεγάλο φυσικό λιμάνι, χτισμένη στα ερείπια της αρχαίας Τελμησσού, και το Λιβίσι, η αρχαία Καρμυλησσός, χωριό ορεινό, χτισμένο στις υπώρειες του Αντίκραγου, 8-9 χιλιόμετρα από τη Μάκρη, με 6-7 χιλιάδες πληθυσμό, που ήταν όλοι Έλληνες χριστιανοί, ήταν σχεδόν οι μόνες πόλεις, από τις 70 και πλέον κάποτε, της Λυκίας, με Έλληνες χριστιανούς. Όλες οι άλλες πόλεις της Λυκίας είχαν ερημώσει και οι κάτοικοί τους μετά από συνεχείς διώξεις και βίαιους εξισλαμισμούς, (βλέπε Σπύρου Βρυώνη «Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και διαδικασία εξισλαμισμού 11ος -15ος αι.» Αθήνα Έκδοση Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2008), είτε είχαν υποδουλωθεί και εξωμόσει, είτε παρέμεναν κρυπτοχριστιανοί με την ελπίδα μιας περιπόθητης απελευθέρωσης. Από την άλλη μεριά το Καστελόριζο που παραδοσιακά λογαριαζόταν ότι ανήκε στη Λυκία επίσης, με την ουσιαστική του συμμετοχή και τη μεγάλη του ναυτική δράση κατά την επανάσταση του 1821, θα αποτελέσει και αυτό το αντικείμενο της παρούσας έρευνας. Φαίνεται ότι για τη Μάκρη και το Λιβίσι ό,τι γινόταν προεπαναστατικά, στην Κωνσταντινούπολη, Οδησσό, Παραδουνάβειες ηγεμονίες, Ηπειρωτική Ελλάδα, Νησιά, οι πληροφορίες και οι κινήσεις της προετοιμασίας, έφταναν και σ΄ αυτές και τις ενδιέφεραν άμεσα. Γινόταν δηλαδή, ό,τι ακριβώς συνέβαινε και στη λοιπή Ελλάδα. Μια γενική προετοιμασία για τον ξεσηκωμό, που θα σήμαινε την απελευθέρωση και των ίδιων από τα δεσμά της σκλαβιάς. Ο Σάββας Πασχαλίδης στο βιβλίο του «Αρχαία και Σύγχρονος Λυκία» Έκδοση «Λυκία» 2018 αναφέρει για τους προ-επαναστατικούς χρόνους στη Λυκία σχετικά: Ο Λάμπρος (Κατσώνης) μετά τήν παράδοσιν τῆς Μεγίστης καί πρό αὐτῆς ἐπεσκέφθη τούς ὁρμίσκους καί λιμένας τῶν νησιδίων καί παραλίων τῆς Λυκίας, ἵνα ἐξασφαλίσῃ τά νῶτα ἀπό τά τυχόν ἐλλοχεύοντα πειρατικά πλοῖα. Κατά τήν παράδοσιν παρέλαβεν ἀπομεινάρια τῶν κατοίκων τῶν νησιδίων τοῦ Λυκιακοῦ πελάγους καί μετῴκησεν αὐτά πρός περισσοτέραν ἀσφάλειαν εἰς τάς Νοτίας Σποράδας. ᾿Αντεκδικούμενοι οἱ Τοῦρκοι διά τήν βοήθειαν πρός τόν Λάμπρον Κατσώνην συνέλαβαν πολλούς Χριστιανούς Λυκίους καί τούς ἐκρέμασαν εἰς διάφορα μέρη ἐπί πλατάνων, ἀλείψαντες τά σώματά των μέ μέλι, πρός ἐκφοβισμόν τῶν Λυκίων. Επίσης συγκεκριμένα για τους κατοίκους του Νησιού του Αγίου Νικολάου το οποίο βρίσκεται νότια και πολύ κοντά στο Λιβίσι και το συνδέει μακρά ιστορία με τους Λιβισιανούς: Τά τελευταία ἀνθρώπινα λείψανα ὀλίγων ἁλιέων καί βοσκῶν ἐγκατέλειψαν τό πάτριον ἔδαφος κατά το 1788, διότι ἐτροφοδότησαν τόν στόλον τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, ὅταν ἐξε- 88 πόρθησε τά κάστρα τοῦ Καστελλορίζου καί τῆς ἀπέναντι Λυκιακῆς ἀκτῆς. Τότε ἐκ φόβου ἐκδικήσεως τῶν Τούρκων ἐγκατέλειψαν τό νησί των καί κατέφυγαν εἰς τά νησιά τοῦ Αἰγαίου ἤ κατά παράδοσιν εἰς τήν Κάρπαθον ὑπό τοῦ Λάμπρου Κατσώνη. Χαρακτηριστική είναι η πληροφορία,που καταγράφει στο βιβλίο του «Αρχαία και Σύγχρονος Λυκία» Έκδοση «Λυκία» 2018, σελ. 248, ο πατριώτης ΜακρηνοΛιβισιανός δάσκαλος Σάββας Πασχαλίδης. Γράφει ο Σ. Πασχαλίδης, ότι ο πατέρας του ο Πασχάλης Πασχαλίδης, ήταν γαμπρός επ΄ αδελφή του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, ενός από τα ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας. Ο Π. Αναγνωστόπουλος το 1818, στη Σμύρνη, μύησε στα μυστικά της Εταιρείας μαζί με τον πατέρα του και τον μητροπολίτη Πισιδίας Ευγένιο, καταγόμενο από την Κύπρο, όπως και άλλους πατριώτες του Λιβισιανούς. Ο μητροπολίτης Ευγένιος, όπου στη μητρόπολή του περιλαμβανόταν, εκτός άλλων Λυκιακών πόλεων και το Λιβίσι και η Μάκρη, μετά την εκθρόνιση και τον τραγικό θάνατο του πατριάρχη Γρηγόριου του Ε΄, έγινε αυτός πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως για ένα χρόνο. Όμως μετά από μεγάλες πιέσεις, στενοχώριες και βιαιοπραγίες εναντίον του, παραδόθηκε τελικά στη μανία του τούρκικου όχλου και μαζί με άλλους κληρικούς, θανατώθηκε τον Ιούλιο του 1822. Επομένως έχουμε έναν επαναστατικό πυρήνα και στο Λιβίσι, τους μυημένους από τον Π. Αναγνωστόπουλο. Αλλά όλα αυτά γίνονται υπόκωφα, κρυφά και σιωπηλά, όπως γίνεται σ΄ αυτές τις περιπτώσεις, ιδιαίτερα στους ΜακρηνοΛιβισιανούς, που σαν κάτοικοι των παραλίων, έχουν έτσι κι αλλιώς επαφή με τους νησιώτες, τα Δωδεκάνησα, τη Σύμη, και ιδιαίτερα με το Καστελόριζο και οι Καστελορίζιοι έχουν αναλάβει σχεδόν αποκλειστικά την οποιαδήποτε δια θαλάσσης διακίνησή τους. Αντίστοιχα και οι υποψίες των Τούρκων σε αυτή την περιοχή κι αυτή την εποχή, είναι ιδιαίτερα μεγάλες, όπως και τα μέτρα που παίρνει η σουλτανική εξουσία για την πρόληψη και καταστολή οποιασδήποτε επαναστατικής κίνησης, ακόμα και υποψίας για βοήθεια των κατοίκων προς τους επαναστάτες και περιλαμβάνουν: διώξεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, σκοτωμούς, αιματοχυσία. Έτσι έχουμε και πάλι την εξής μαρτυρία από το «Αρχαία και Σύγχρονος Λυκία» σελ. 205, όπου διαβάζουμε: «Τότε [τους χρόνους της επανάστασης του 1821] οι μεν Λιβισιανοί εξετοπίσθησαν υπό των Τούρκων εις τα Τουρκοχώρια της ενδοχώρας, όπου παρέμειναν πέραν του 1830, και εδοκίμασαν τας Λυκία-Μάκρη-Λιβίσι. Απόσπασμα από Χάρτη του Lizar 1828. 89 συνήθεις ατιμώσεις, ταπεινώσεις και εξωμόσεις…. Οι δε Καστελορίζιοι εγκατέλειψαν το νησί των και κατέφυγαν εις Νοτίους Σποράδας, βοηθήσαντες τον ναυτικόν αγώνα της επαναστατημένης Ελλάδος». Και φαίνεται επίσης ότι το εθνικό φρόνημα κρατήθηκε άσβηστο και στους κατοίκους των δυο αυτών πόλεων της Λυκίας, του Λιβισιού και της Μάκρης, που αγωνίστηκαν να κρατήσουν φρόνημα, πίστη και γλώσσα σε ένα συνεχή και επίμονο αγώνα αιώνων. Ένα «Κρυφό Σκολειό» άλλης μορφής. Το είδος του κρυφού αυτού σχολειού που είδε το φως και εφαρμόστηκε στο Λιβίσι και στη Μάκρη, δεν διαφέρει ουσιαστικά εκείνου της παράδοσης και ενίοτε του θρύλου. Γιατί κατά την άποψή μας «κρυφό σκολειό» υπήρχε και εκεί, όπως και σε όλες τις σκλαβωμένες ελληνικές κοινότητες. Και ήταν επόμενο, γιατί οι μόνοι που ήξεραν «τα γράμματα», το Ψαλτήρι και το Οχτωήχι δηλαδή, ήταν οι ιερείς, και από αυτούς διατηρήθηκε, ό,τι μπόρεσε να διατηρηθεί από τη γραφή, μαζί με τη γλώσσα, την πίστη και την εθνική συνείδηση. Στο «κρυφό σκολειό» του Λιβισιού και της Μάκρης και πάλι πρωταγωνιστές είναι οι αγράμματοι ιερείς, και τόποι «διδασκαλίας» οι ναοί, αν και δεν αποκλείεται καθόλου η εκδοχή να γίνονταν μαθήματα γλώσσας και γραφής από τους ιερωμένους, κατ΄ ιδίαν, στα σπίτια των ενδιαφερομένων. Όλα αυτά θα πρέπει να προσαρμόζονταν στις εκάστοτε τοπικές συνθήκες, και σύμφωνα με τον φανατισμό και τις απαγορεύσεις του Τούρκου αγά, διοικητή της Κοινότητας. Ως προς το Λιβίσι και τη Μάκρη της Λυκίας, ως προς το «κρυφό σκολειό» και τις ιδιαιτερότητές του εκεί, την πληροφορία μας δίνει και πάλι ο πατριώτης μας ΜακρηνοΛιβισιανός δάσκαλος Σάββας Πασχαλίδης στο «Αρχαία και Σύγχρονος Λυκία»: «Εις τα αρχάς του ΙΘ΄ αιώνος προ της ελληνικής επαναστάσεως, εδίδαξαν εις το κρυφό σχολειό οι ιερείς: παπα-Θεοφάνης, και παπα-Λους (Ηλίας) εκ Σύμης. Μετά την επανάστασιν και μέχρι του 1842, ο παπα-Θεοδόσης Παπαπολίτης και παπα-Κωσταντής». Απόγονοι του παπα-Θεοδόση Παπαπολίτη είναι οι ονομαστοί πατριώτες μας ΜακρηνοΛιβισιανοί Σάββας Παπαπολίτης (της ΕΠΕΚ) και Νίκος Παπαπολίτης (Καθηγητής της Νομικής του Παν|μίου Αθηνών). Προπάππος τους ήταν ο αγωνιστής στον Αγώνα του 1821, από τη Δωρίδα της Ρούμελης, Χαράλαμπος Παπαπολίτης, που πήρε μέρος εκτός των άλλων μαχών και στη μάχη της Αράχωβας υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, στη συνέχεια πληρεξούσιος της περιοχής του στην Β΄ και μετέπειτα στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου 1828. (Σημ. Σημερινός απόγονός τους είναι ο Γιάννης Παπαπολίτης, δικηγόρος, Μέγας Χορηγός στα Ανταμώματα των Απανταχού Μακρηνών-Λιβισιανών, που διοργανώνει η Εταιρεία Ιστορικών Ερευνών ΛΥΚΙΑ).