Ακολουθήστε μας στο VIBER για να λαμβάνετε σε πραγματικό χρόνο τις αναρτήσεις μας.

https://invite.viber.com/?g2=AQAhvsW7isOUdlCEkVCqv7YorRka1dt%2FMmmYsdlj%2BHNRIl0RiuqqmD4CiLD5s2SY

Όποτε θέλετε μπορείτε να αποχωρίσετε (αν και δεν το θέλουμε).

Σύντομη ιστορική επισκόπηση, αρχαία και μεσαιωνική, της περιοχής της Πρέβεζας

Της Κωνσταντίνας Ζήδρου – Αρχαιολόγος

Σύντομη ιστορική επισκόπηση, αρχαία και μεσαιωνική, της περιοχής της Πρέβεζας

Η ευρύτερη περιοχή της Πρέβεζας συμπεριλαμβάνει τη σύγχρονη Π.Ε., η οποία καλύπτει το ΝΔ τμήμα του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Στα ΒΔ συνορεύει με την Π.Ε. Ιωαννίνων, στα ΒΑ με την αντίστοιχη της Θεσπρωτίας, στα Α με την Π.Ε. Άρτης, ενώ δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο Πέλαγος και τον Αμβρακικό κόλπο. Η γεωμορφολογία της ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. Έτσι, χαρακτηρίζεται ως ορεινή στο βόρειο και κεντρικό τμήμα της, όπου δεσπόζουν τα όρη του Σουλίου, του Ζαλόγγου και τα Θεσπρωτικά και ως πεδινή στις νότιες παραθαλάσσιες περιοχές, όπου το έδαφος φτάνει σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας. Παράλληλα, διασχίζεται από δύο μεγάλους ποταμούς, τον Αχέροντα στα δυτικά και τον Λούρο στα ανατολικά, δημιουργώντας τις αντίστοιχες κοιλάδες και διασφαλίζοντας την άρδευση και τον εύφορο χαρακτήρα του εδάφους.

Εικ. 1 Ο βυζαντινός ναός του Αγ. Δημητρίου Κυψέλης

 Η παραπάνω τοπική γεωμορφολογία, το ήπιο κλίμα, οι εύφορες εκτάσεις, τα άφθονα νερά, η εκτεταμένη ακτογραμμή, με τον πλούσιο διαμελισμό και τα αρκετά φυσικά και ασφαλή λιμάνια, κατάλληλα για αγκυροβόλιο, ο Αμβρακικός κόλπος και γενικά η στρατηγική θέση της, η οποία λειτουργούσε ως το σημείο σύνδεσης και επικοινωνίας των ποικίλων Ηπειρωτικών πόλεων μεταξύ τους αλλά και αντίστοιχα της Ηπείρου με τα Επτάνησα, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, την Αλβανία και πρωτίστως με τη Δύση, μέσω των πιο γρήγορων και εύκολων θαλάσσιων συγκοινωνιών, αποτέλεσαν ευνοϊκούς παράγοντες για την κατοίκιση της Πρέβεζας από πολύ πρώιμες περιόδους. Ήδη λοιπόν από την παλαιολιθική εποχή, εμφανίζονται τα πρώτα λείψανα της ανθρώπινης παρουσίας, εξακολουθώντας, σχεδόν αδιάκοπα, μέχρι σήμερα. Βέβαια, οι θέσεις εγκατάστασης μεταβάλλονταν και εξελίσσονταν, όπως και η μορφή τους, ανάλογα με τις ιστορικές περιόδους. Το σίγουρο και το σημαντικό όμως είναι ότι η θέση και η γεωμορφολογία της περιοχής κάλυπτε τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες του ανθρώπου κάθε εποχής.

Εικ. 2 Άποψη του Νεκρομαντείου

Μέσα στη μακραίωνη πορεία της, η ευρύτερη περιοχή της Πρέβεζας γνώρισε αρκετές περιόδους ακμής τόσο κατά την προϊστορική περίοδο, μυκηναϊκός αποικισμός, όσο και κατά την κλασική αρχαιότητα, αποικισμός Ηλείων και Κορινθίων, συμμετοχή στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ανάμιξη στα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα της περιόδου, αστικοποίηση, οχύρωση των πόλεων και των οικισμών, δημιουργία φυλετικής συνείδησης, ίδρυση πολιτικών σχηματισμών. Αλλά και μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, η οποία είχε ως συνέπεια την καταστροφή και την ερήμωση της Ηπείρου και παρόλη την καταστροφή και της Πρέβεζας, αυτή πολύ γρήγορα, λόγω του κλίματός της, των εύφορων εδαφών της, της παραθαλάσσιας στρατηγικής σημασίας θέσης της και της κοντινής σχετικά απόστασης από τη γειτονική Ιταλία, θα προσελκύσει αρκετούς Ρωμαίους να εγκατασταθούν στα εδάφη της. Παράλληλα και οι εναπομείναντες Ηπειρώτες, είτε επειδή υποχρεώθηκαν από τους κατακτητές είτε για λόγους ασφάλειας, προτίμησαν τις παράκτιες θέσεις, όπως στην επικράτεια της Κασσωπαίας. Έτσι, η περιοχή θα ξαναβρεί τους ρυθμούς της, θα ανακτήσει τη σημασία της και κάτι από την παλιά της αίγλη.

  Ορόσημο για την ιστορία της θα σταθεί η ίδρυση της Νικόπολης, το 31 π.Χ., από τον Οκταβιανό, τον νικητή της ναυμαχίας του Ακτίου. Ο Οκταβιανός Αύγουστος λοιπόν, εκτιμώντας τη στρατηγική θέση της ως εμπορικού και συγκοινωνιακού κόμβου, επιδιώκοντας τον στρατιωτικό έλεγχο της δυτικής Ελλάδας, την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας αλλά και την οικονομική και κοινωνική ενίσχυση της παρηκμασμένης περιοχής και ακολουθώντας μια πρακτική με μακρά παράδοση, που υπαγόρευε την ίδρυση πόλεων σε ανάμνηση μιας σημαντικής νίκης, ίδρυσε τη Νικόπολη. Σε αυτή, παραχώρησε μεγάλα προνόμια και ατέλειες, συντελώντας στην ταχύτατη ανάπτυξη και ακμή της. Στην πόλη, μετοίκησαν, υποχρεωτικά, κάτοικοι από ολόκληρη την Ήπειρο, την Ακαρνανία και τη Λευκάδα αλλά και Ρωμαίοι άποικοι, παλαίμαχοι στρατιώτες και οπαδοί του Οκταβιανού. Κοσμήθηκε με λαμπρά κοσμικά κτήρια, τα λάφυρα της ναυμαχίας και διάφορα έργα τέχνης και θρησκευτικά αντικείμενα από τις πόλεις των μετοίκων. Γρήγορα, η Νικόπολη θα αναδειχθεί σε πρωτεύουσα της Ηπείρου και της Ακαρνανίας αλλά και κομβικό σημείο συνάντησης του ανατολικού και του δυτικού πολιτισμού. Εξαιτίας της σημασίας της αυτής, θα πληγεί, αλλεπάλληλα και με ιδιαίτερη σκληρότητα, από τις βαρβαρικές επιδρομές των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, τη βαρβαρότητα των οποίων θα γνωρίσει και ολόκληρη η Ήπειρος.

Εικ. 3 Άποψη του σύγχρονου λιμανιού της Πρέβεζας

Με την έναρξη της βυζαντινής περιόδου, της οποίας μπορούμε να θέσουμε ως αφετηρία στην Ήπειρο τη διοικητική μεταρρύθμιση που κατέληξε στην ίδρυση των επαρχιών Παλαιάς και Νέας Ηπείρου, η περιοχή της Πρέβεζας θα υπαχθεί στην Παλαιά Ήπειρο και θα συνεχίσει να πλήττεται από τις βαρβαρικές επιδρομές. Σε γενικές γραμμές και ενταγμένη πλέον στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, θα ακολουθήσει τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις της υπόλοιπης Ηπείρου, έχει ασπαστεί τον χριστιανισμό, ο οποίος διαδίδεται γρήγορα, όπως μαρτυρά το πλήθος των παλαιοχριστιανικών βασιλικών, ενώ ολόκληρη η πορεία της οριοθετείται με κέντρο και αφετηρία τη Νικόπολη. Το μεγάλο ρωμαϊκό αστικό κέντρο έχει μετατραπεί πλέον σε αντίστοιχο πρωτοβυζαντινό και λειτουργεί ως πυρήνας καλλιτεχνικών και πνευματικών αναζητήσεων, με μεγάλη επιρροή και ακτινοβολία σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. 

Εικ. 4 Άποψη της Κασσώπης. Στο βάθος διακρίνεται και το μνημείο του Ζαλόγγου

Κατά την επόμενη μεσοβυζαντινή περίοδο, η περιοχή εξακολουθεί να ανήκει, διοικητικά, στην επαρχία Παλαιάς Ηπείρου. Θα πληγεί, εκ νέου, από τις αβαροσλαβικές επιδρομές και θα γνωρίσει τη σλαβική κατάκτηση. Η Νικόπολη θα συνεχίσει να υφίσταται, να ανήκει στην Αυτοκρατορία και να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, όπως αποδεικνύεται από την αλληλογραφία των Μητροπολιτών της, έστω και αν έχει αρχίσει η παρακμή της. Κατά την τρίτη δεκαετία του 9ου αι., οι παράκτιες περιοχές του Αμβρακικού, όπως και το Ιόνιο Πέλαγος στο σύνολό του, άρχισαν να πλήττονται από τις επικίνδυνες αραβικές πειρατικές επιδρομές, με αποκορύφωμα αυτή του 827 – 829 που οδήγησε στη λεηλασία της Νικόπολης. Αυτό στάθηκε το χτύπημα που σήμανε την αρχή του τέλους της. Εξαιτίας της συνεχιζόμενης κατάστασης, ιδρύεται στην επικράτεια της Παλαιάς Ηπείρου το θέμα Νικοπόλεως, με πρωτεύουσα όμως τη Ναύπακτο. Η ονομασία του από την ομώνυμη πόλη φανερώνει την αναγνώριση της αξίας και σημασίας της για τη ΒΔ Ελλάδα. Ωστόσο, η επιλογή της ακμαίας και κραταιής Ναυπάκτου ως πρωτεύουσας επιβεβαιώνει την παρακμή και εγκατάλειψη της Νικόπολης. Κατά τον 10 αι., το άλλοτε κραταιό ρωμαϊκό αστικό κέντρο θα λεηλατηθεί για μια ακόμη φορά και θα κατακτηθεί από τους Βουλγάρους. Έκτοτε, σταδιακά, οι μαρτυρίες και τα ευρήματα, από την πόλη, σταματούν, γεγονός που φανερώνει την οριστική εγκατάλειψή της.

Μετά την ίδρυση του θέματος Νικοπόλεως, ξεκινά μία προσπάθεια ανασυγκρότησης στο εσωτερικό της Ηπείρου. Οι περισσότερες από τις πόλεις της προηγούμενης περιόδου έχουν εγκαταλειφθεί, ενώ ιδρύονται νέες μικρότερης έκτασης και ιδιαίτερα οχυρές. Γενικά, από τον 6ο έως τον 10ο αι., η Πρέβεζα, όπως και η υπόλοιπη Ήπειρος, θα γνωρίσει αλλεπάλληλες επιδρομές και λεηλασίες, πολιτικές, εθνολογικές και διοικητικές ανακατατάξεις και θα βρεθεί σε προσωρινή απομόνωση. Κατά το α΄ ήμισυ του 11ου αι., η περιοχή θα υπαχθεί εκκλησιαστικά στην Αυτοκέφαλη Επισκοπή της Αχρίδας για να περιέλθει λίγο αργότερα στη Μητρόπολη Ναυπάκτου και πάντοτε στους κόλπους της Αυτοκρατορίας. 

Εικ. 5 Οι εκβολές του Αχέροντα

Η πτώση της Κων/πολης στους Σταυροφόρους, το 1204, σηματοδοτεί την έναρξη της υστεροβυζαντινής περιόδου και τη φάση της ανεξαρτησίας της Ηπείρου. Αν και η περιοχή αποδόθηκε ως κτήση στους Βενετούς, δεν κατακτήθηκε ποτέ από αυτούς. Πολύ γρήγορα, ιδρύθηκε στα εδάφη της το Ανεξάρτητο Κράτος της Ηπείρου, με πρώτο κυβερνήτη το Μιχαήλ Α΄ Κομνηνό Δούκα. Στο συγκεκριμένο κρατίδιο συμπεριλαμβανόταν και η περιοχή της Πρέβεζας, με τις πόλεις και τους οικισμούς της, οι οποίοι έκτοτε θα ακολουθήσουν την πορεία και τη μοίρα του «Δεσποτάτου». Γενικά, η ιστορία του Ανεξάρτητου Κράτους της Ηπείρου παρουσιάζεται ιδιαιτέρως πολυκύμαντη, με συνεχείς διαδοχές στον θρόνο, καταλήψεις νέων εδαφών και απώλειες των υπαρχόντων, πολεμικές αναμετρήσεις, έντονη διπλωματική δραστηριότητα, δολοπλοκίες, δολοφονίες, επαναστάσεις και μια σειρά λαών, Λατίνοι, Αλβανοί και αργότερα Σέρβοι και Οθωμανοί, να μάχονται με τους κατοίκους για την κυριαρχία στα εδάφη του. Η βυζαντινή περίοδος ολοκληρώνεται με την οθωμανική κατάκτηση, λίγο μετά τα μέσα του 15ου αι. Ωστόσο, ορισμένες από τις δυτικές περιοχές της Πρέβεζας πέρασαν στα χέρια των Ενετών και ακολούθησαν μία διαφορετική ιστορική πορεία.