Ο Οδυσσέας στην Θεσπρωτία και ο θάνατός του

Ο Οδυσσέας στην Θεσπρωτία και ο θάνατός του

Η Τηλεγόνεια (ή Τηλεγονία), συνεχίζει τον μύθο από εκεί που τελειώνει η Οδύσσεια. 

Η Οδύσσεια τελειώνει με τη θεά Αθηνά να καταφέρνει να σταματήσει τη μάχη που ξέσπασε ανάμεσα στους συγγενείς των νεκρών μνηστήρων και τον Οδυσσέα. Τί έγινε όμως μετά, πως έζησε και πως πέθανε ο Οδυσσέας; 

Του Σωτήρη Λ. Δημητρίου

Προσπάθησε να ξαναφτιάξει τη ζωή του όμως η σχέση του με την Πηνελόπη αλλά δεν εξελίχθηκε καλά. Άρχισαν οι τσακωμοί καθώς η Πηνελόπη,  ακούγοντας τον Οδυσσέα να τις ιστορεί τα κατορθώματα και τις περιπέτειες της, ζήλεψε την Καλυψώ, στο νησί της οποίας ο Οδυσσέας είχε περάσει επτά χρόνια. Η ίδια τον περίμενε υπομονετικά και δεν υπέκυπτε στους μνηστήρες, ενώ αυτός έπεφτε από την αγκαλιά της Κίρκης, στην αγκαλιά της Καλυψούς.

 Ο πατέρας του, ο Λαέρτης, ύστερα από ένα χρόνο πέθανε. Ο γιός του, ο Τηλέμαχος, έφυγε με κάποια φοινικικά πλοία που είχαν πιάσει λιμάνι στην Ιθάκη. Τον έδιωξε ο Οδυσσέας επειδή φοβόταν ότι θα τον δολοφονήσει. Σημειώνουμε εδώ ότι στη διάρκεια της Οδύσσειας ο Οδυσσέας είχε κατέβει στον Άδη για να συμβουλευτεί τον μάντη Τειρεσία. Αυτός, μεταξύ άλλων, του προφήτεψε ότι θα σκοτωθεί από τη θάλασσα και από το γιό του. 

Ο Τειρεσίας, τον είχε επίσης συμβουλεύσει ότι για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα έπρεπε, όταν θα γύριζε στην Ιθάκη, να πάρει ένα κουπί στον ώμο και να ταξιδέψει στη στεριά μέχρι να βρει κάποιον που να μην γνωρίζει τη θάλασσα και τι είναι το κουπί. Εκεί να θυσιάσει στους θεούς. Αυτό και έκανε ο Οδυσσέας, έφυγε και έφτασε στη Θεσπρωτία. Περπατώντας στο εσωτερικό της χώρας, με το κουπί στον ώμο, κάποια στιγμή κάποιοι άνθρωποι τον ρώτησαν γιατί κουβαλούσε μαζί του το «λιχνιστίρι», το ξύλο δηλαδή που ανακατεύουμε τα κομμένα στάχυα. Ο Οδυσσέας κατάλαβε ότι αυτό είναι το μέρος που εννοούσε ο Τειρεσίας. Οι άνθρωποι δεν ήξεραν ότι το ξύλο ήταν κουπί άρα δεν ήξεραν και τη θάλασσα. Έμπηξε στη γη το κουπί και θυσίασε στον Ποσειδώνα. 

Στη Θεσπρωτία ο Οδυσσέας, γνώρισε και παντρεύτηκε τη βασίλισσα Καλλιδίκη. Ύστερα από έναν πόλεμο των Θεσπρωτών με τους Βρύγους, η Καλλιδίκη πέθανε. Ο Οδυσσέας βοήθησε τον γιο τους τον Πολυποίτη να ανεβεί στον θρόνο και ξαναγύρισε στην Ιθάκη πιστεύοντας πως θα περάσει ήρεμα γεράματα. 

Σύμφωνα με τον Σοφοκλή, και το δράμα του «Ευρύαλος», ο Οδυσσέας όταν σκότωσε τους μνηστήρες πήγε στην Ήπειρο για να πάρει χρησμό από το μαντείο της Δωδώνης, και φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά Τυρίμμα. Η Ευίππη, κόρη του βασιλιά, γέννησε από τον Οδυσσέα τον Ευρύαλο, όταν ο Οδυσσέας είχε επιστρέψει στην πατρίδα του. Μετά από χρόνια, η Ευίππη έστειλε τον Ευρύαλο στην Ιθάκη για να βρει τον πατέρα του και να του παραδώσει ένα γράμμα με μυστικά σημάδια, αποδεικτικά της ταυτότητάς του. Εκείνη την ημέρα ο Οδυσσέας απουσίαζε από το παλάτι, και η Πηνελόπη, κρατώντας το γράμμα στα χέρια της και έχοντας από καιρό πληροφορηθεί την παράνομη σχέση του άντρα της, αποφάσισε να εξοντώσει τον Ευρύαλο. Έτσι, μόλις ο Οδυσσέας επέστρεψε, πείστηκε από τη γυναίκα του πως ο νεαρός είχε έλθει για να τον δολοφονήσει. Ο Οδυσσέας ξεγελάστηκε και σκότωσε τον Ευρύαλο, πριν εκείνος προλάβει να του μιλήσει. Όμως η τιμωρία δεν άργησε, ο παιδοκτόνος σύντομα βρήκε το θάνατο από ένα άλλο νόθο γιο του τον Τηλέγονο. Είναι αυτός που από το χέρι του, όπως του προφήτεψε ο Τειρεσίας, θα βρει το θάνατο.

 Έχουμε τον Τηλέμαχο, κατά τον Όμηρο, με την Πηνελόπη. Τον Ευρύαλο, κατά τον Σοφοκλή, με την Ευίππη. Ο Ευγάμμων ο Κυρηναίος ή ο Κιναίθων ο Λακεδαιμόνιος, συνέγραψε το έπος «Τηλεγόνεια» ή «Τηλεγονία», το πανάρχαιο αυτό έπος, θεωρείται η συνέχεια της Οδύσσειας και ο άλλος γιος του Οδυσσέα είναι ο Τηλέγονος, καρπός του έρωτά του με την Κίρκη, όταν η μάγισσα τον αιχμαλώτισε, μαζί με τους συντρόφους του, στο νησί της. 

Μόλις ο Τηλέγονος ενηλικιώθηκε, η Κίρκη (ή θεά Αφροδίτη) τον έστειλε να βρει τον πατέρα του, που είχε πια επιστρέψει στην Ιθάκη. Ο Τηλέγονος έφθασε εκεί και άρχισε να λεηλατεί το νησί νομίζοντας ότι ήταν η Κέρκυρα.

 Ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος, ο οποίος  εν τω μεταξύ είχε επιστρέψει, υπερασπίστηκαν την πόλη τους. Ο Τηλέγονος, που ποτέ δεν είχε δει το πρόσωπο του πατέρα του, σκότωσε τον Οδυσσέα με ένα δόρυ που η αιχμή του ήταν από το δηλητηριώδες κεντρί (άκανθα) της ουράς ενός σαλαχιού. Έτσι εκπληρώθηκε η προφητεία του μάντη Τειρεσία. Ο Τηλέγονος ήταν γιος του Οδυσσέα και ήλθε στην Ιθάκη από τη θάλασσα, με πλοίο ή σύμφωνα με άλλη ερμηνεία ο θάνατος ήλθε από τη θάλασσα, από την κοκάλινη δηλαδή αιχμή του δόρατος που ήταν από την ουρά (κεντρί) σαλαχιού. (Κέντρον τρυγόνος (τρυγών: το σημερινό όνομα είναι «σελάχι» ή «σαλάχι»). 

Στη συνέχεια ο Τηλέγονος πληροφορείται πού βρισκόταν και ποιόν σκότωσε. Μετέφερε λοιπόν το σώμα του Οδυσσέα στο νησί της Κίρκης μαζί με την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο. Η Κίρκη τους έκανε αθάνατους και παντρεύτηκε τον Τηλέμαχο, ενώ ο Τηλέγονος πήρε την Πηνελόπη ως σύζυγό του, με την οποίαν απέκτησαν έναν γιό, τον Ιταλό. Αυτό ήταν το τέλος του Οδυσσέα. Ο  Τηλέγονος ως γενάρχης των Ιταλών, μέσω του γιού του, του Ιταλού, ίδρυσε την Παλεστρίνα ή και το Tusculum σε μια περιοχή κοντά στη Ρώμη.

Από την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη, πήρε το όνομά το χωριό Καλοδίκι  που βρίσκεται στην ακτή του «Έλους Καλοδικίου», είναι γνωστό και σαν «η Λίμνη με τα Νούφαρα» κοντά στο Μαργαρίτι Θεσπρωτίας. Λέγεται ότι το Καλοδίκι έχει συνεχή οίκηση από εκείνη την εποχή, αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Ηγουμενίτσας Θεσπρωτίας. 

*Από την Βικιπαίδεια διαβάζουμε ότι:

 –Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ένα μέρος της Τηλεγονείας, αυτό που μιλά για τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην Θεσπρωτία, προερχόταν μάλλον από ένα παλαιότερο έπος, την «Θεσπρωτίδα».

-Η «Θεσπρωτίς» ήταν ένα από τα χαμένα έπη του επικού κύκλου. Εκτός από τον τίτλο του, που αναφέρεται μία και μοναδική φορά από τον Παυσανία, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τίποτε άλλο γι’ αυτό. Εικάζουμε μόνον ότι πραγματευόταν τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην Θεσπρωτία και ότι ήταν η πηγή της μεταγενέστερης Τηλεγονείας.

-Παλαιότερα ωστόσο, ορισμένοι μελετητές υπέθεσαν ότι η Θεσπρωτίς ήταν απλά μια άλλη ονομασία της Τηλεγονείας ή ίσως κάποιο από τα βιβλία της.

-Από την Τηλεγόνεια διασώθηκαν ελάχιστα μόνον αποσπάσματα

-Ποιητής Τηλεγόνειας : Ευγάμμων ο Κυρηναίος ή (σπανιότερα) ο Κιναίθων ο Λακεδαιμόνιος.