Ακολουθήστε μας στο VIBER για να λαμβάνετε σε πραγματικό χρόνο τις αναρτήσεις μας.

https://invite.viber.com/?g2=AQAhvsW7isOUdlCEkVCqv7YorRka1dt%2FMmmYsdlj%2BHNRIl0RiuqqmD4CiLD5s2SY

Όποτε θέλετε μπορείτε να αποχωρίσετε (αν και δεν το θέλουμε).

Ο μεγάλος σεισμός του 1895 στην περιοχή της Παραμυθιάς (Δ΄ μέρος)

Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα

Δ.   Ο μεγάλος σεισμός του 1895 στην περιοχή της Παραμυθιάς

Διαβάστε το Α΄μέρος ΕΔΩ  το Β΄μέρος ΕΔΩ και το Γ΄μέρος ΕΔΩ

Προφορικές μαρτυρίες  

–  Λίκκας Σωτήριος (Δραγανίτης), συνταξιούχος Διοικητής Αγρο-φυλακής  –  Επιθεωρητής Νομαρχίας  :

« Οι Δραγανίτες που έχασαν τη ζωή τους κατά το μεγάλο σεισμό στις 02.05.1895, σύμφωνα με  μαρτυρίες γεροντότερων συγχωριανών μου, δεν ήταν ογδόντα (80,) που γράφει η εφημερίδα « Νεολόγος της Κωνσταντινουπόλεως » αλλά περισσότεροι. Ο αριθμός αυτός αυξήθηκε,  επειδή τις επόμενες μετά το σεισμό  ημέρες, έχασαν τη ζωή τους και πολλοί από τους βαριά τραυματίες. Έχασαν τη ζωή τους, γιατί οι γιατροί έριξαν το βάρος της περίθαλψης στο Καρ-βουνάρι, που τότε ήταν Μουσουλμανικό χωριό. 

Η Δράγανη την εποχή εκείνη ήταν ένα  πλούσιο χωριό. Είχε, αμπέλια, μεγάλη κτηνοτροφία, γίδια, πρόβατα, γελάδια και άλογα. Πολλά δε από τα ζώα αυτά καταπλακώθηκαν κάτω από τα ερείπια. Τα περισ-σότερα δε σπίτια της ήταν δίπατα με υπόγειο, στο οποίο έκλειναν τα ζώα τους, εξαιτίας των πολλών και συχνών ληστειών.

Επιζήσαντες[1] του σεισμού

Στις δύο (2) Μαΐου γιόρταζε ο  Άγιος Αθανάσιος της Πέρδικας.   Στο πανηγύρι αυτό είχαν μεταβεί από την παραμονή και τρεις (3) χωριανές μας, επειδή είχαν κάνει κάποιο τάμα.  Οι χωριανές μας αυτές ήταν :  Η γυναίκα του Δήμου φίλη, η Δέσποινα (θεια της μάνας μου) και δυο άλλες.  Πεζοπορία, αφού πέρασαν τα χωριά Βράστοβο (σήμερα. Παλιόκαστρο) και Καρτέρι, έφθασαν μετά από δύο (2) ώρες περίπου στον ΄Αγιο Αθανάσιο, πέντε (5) χιλιόμ. έξω από την Πέρδικα. Εκεί  το βράδυ ξενύχτησαν στον περίβολο της Εκκλησίας μαζί με πολλούς άλλους πιστούς. Και μετά το μεσημέρι, ανήμερα της γιορτής, επιστρέφοντας, όταν έφθασαν στην κορυφή του λόφου « Δάφνη » κι αγνάντεψαν τη Δράγανη,  δεν την αναγνώρισαν. Δεν την αναγνώρισαν,  επειδή όλα τα σπίτια της είχαν κατακρημνιστεί από το μεγάλο σεισμό.  

–  Ο Φιλη-Δήμος (Φίλιππας Δημητρίου Λαμπρούσης) επέζησε του μεγάλου σεισμού.  Στη συνέχεια, για την ανοικοδόμηση της ενορια-κής Εκκλησίας της Δράγανης, της Κοίμησης της Θεοτόκου, και του Σχολείου της, μετέβη το 1904  μαζί με δύο (2) άλλους συγχωριανούς  στην Οδησσό της Ουκρανίας για τη συγκέντρωση χρημάτων από τους εκεί διαβιούντες ΄Ελληνες. Στην Οδησσό απευθύνθηκε και προς  την  ελληνική Κοινότητα.  Μαζί του έφερε και συστατική επιστολή που πήρε από το Μητροπολίτη[2] της Παραμυθιάς και το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, στην οποία επιβεβαίωναν την καταστροφή των παραπάνω κτισμάτων.

Ο Φιλη – Δήμος απεβίωσε στη Δράγανη και άφησε απογόνους το Δήμο (όνομα του πατέρα του), τον Θεόδωρο και μία κοπέλα

–   Ο Νανη – Ντούρος, (Γιαννη – Ντούρος) μαζί με τον αδερφό του  Θανάση, είχε πολλά πρόβατα στη λίμνη Ζάιτσα, ανάμεσα από το Καρβουνάρι και τη Δράγανη. ΄Ηταν ο προύχοντας του χωριού  και επέζησε του μεγάλου σεισμού. Είχε δυο παιδιά τον Ευάγγελο και τη Δέσποινα. Από τον Ευάγγελο γεννήθηκε ο Ευθύμιος Δούρος, ο πατέρας  των αδελφών  Γιάννη  (συνταξ. Δασάρχης) και Δονάτου ( συνταξ. καθηγητής  Φυσικός Μ.Ε.) Δούρου. Η μάνα μου  η Χάιδω  και η μάνα τους η Βασιλική ήταν πρώτες ξαδέρφες.  

Το νεκροταφείο του χωριού μας, στο οποίο ομαδικά έθαψαν τους νεκρούς από το σεισμό,  ήταν μικρό, στο κέντρο του χωριού και ακριβώς εντός του περιβόλου της εκκλησίας. Και όχι μόνο τότε, αλλά και αργότερα, όταν κάποιος πέθαινε, ακούγονταν σ’ όλο το χωριό τα μοιρολόγια των γυναικών. Γι’ αυτούς τους λόγους  αποφάσισαν να το μεταφέρουν σε χώρο έξω του χωριού, κτίζοντας εκεί ένα μικρό εκκλησάκι στη μνήμη του  Αγίου Δονάτου για τις νεκρώσιμες Ακο-λουθίες. Η λειτουργία του καινούριου νεκροταφείου άρχισε το 1919 και ο πρώτος νεκρός που θάφτηκε σ’ αυτό ήταν η κοπέλα του  ζεύ-γους Αντωνίου Νάτσιου και της Ελένης.

Επειδή όμως μερικοί χωριανοί έφεραν αντίρρηση για τη μεταφορά του νεκροταφείου,  ο Νάνη Ντούρος τούς είπε  :

–  Όταν πεθάνω, θέλω να με θάψετε στο καινούριο νεκροταφείο.

Και πράγματι όταν πέθανε, οι συγγενείς του τον έθαψαν στο νεκρο-ταφείο του Αγίου Δονάτου.

                          Ο Θεόδωρος Σωτηρίου Λίκκας (1882-1944)
Στην αριστερή παρειά  του προσώπου του διακρίνεται η μεγάλη ουλή, που τού προκλήθηκε κατά  το σεισμό στις 02 Μαΐου 1895.  
(1)    Τη φωτογραφία μού την έστειλε ο εγγονός του Σωτήριος Λίκκας, μέσω του     Κωνσταντίνου Ζιάγκα, φωτογράφου Παραμυθιάς

–   Ο Λιωλη – Πάνος (Γεώργιος Παναγιώτη Γκόγκας),  βαριά τραυματισμένος από το σεισμό, καλούσε σε βοήθεια. Και, επειδή μέσα στη μεγάλη καταστροφή δεν μπόρεσε κάποιος να τον βοηθήσει, απεβίωσε από τα τραύματά του.

Απόγονος  :   Παναγιώτης Γκόγκας

  • Ο Θεόδωρος Σωτηρίου Λίκκας,  παππούς μου, τη εποχή του με-γάλου σεισμού ήταν ηλικίας δεκατριών (13) ετών. Επέζησε με μια μεγάλη ουλή στο κεφάλι του. Και στις δύο (2) Ιουνίου του 1944, αφού οι Αλβανοτσάμηδες τού έστησαν καρτέρι στη θέση « Πλακωτό » της Δράγανης, τόν εκτέλεσαν. Τόν εκτέλεσαν,  επειδή στην Παρα-μυθιά έσχισε Δήλωσή[3] τους, με την οποία ζητούσαν, αφού την υπό-γραφαν  και οι Δραγανίτες, να ανακηρύξουν αυτόνομη την Τσα-μουριά..

Απόγονοι : Στέφανος Λίκκας και Ευθαλία Λίκκα.

Στον πρώτο όροφο του ίδιου σπιτιού που έμενε ο Θεόδωρος Λίκας κατοικούσε και η οικογένεια του Γεωργίου Λίκκα, από την οποία σκοτώθηκαν τα τέσσερα παιδιά του,  ο Στέργιος,  ο Δημήτριος και οι δυο κοπέλες. Το ένα  δε από τα αγόρια του ήταν αρραβωνιασμένο και μάλιστα είχε προγραμματίσει για τις δέκα (10) Μαΐου το γάμο του. Ο ίδιος δε ο Γεώργιος Λίκκας επέζησε, επειδή την ώρα του σεισμού βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού του. 

–   Η γιαγιά μου, η Παρασκευή (από την πλευρά της μάνας μου) ήταν τριών (3) χρόνων όταν, αφού καταπλακώθηκε από τα ερείπια του δίπατου σπιτιού της, βρέθηκε τριάντα (30) μέτρα μακριά χωρίς να υποστεί τον παραμικρό τραυματισμό. Το πώς όμως βρέθηκε εκεί χωρίς να τραυματιστεί, το απέδωσαν σε θαύμα. Παντρεύτηκε τον Παναγιώτη Παπαχρήστου (γιο παπά) και μαζί του απόκτησε τον Δημήτρη  και Χάιδω Παπαχρήστου .

–  Μέτσης Κωνσταντίνος (Δραγανίτης), πρώην αξιωματικός της Αστυνομίας :

        «  Η Δράγανη γενέτειρα των Μποτσαραίων

Η Δράγανη είναι η γενέτειρα των Μποτσαραίων και Τζαβελαίων. Ακόμα σήμερα σώζονται στο χωριό μας διάφορα τοπωνύμια με το όνομα των παραπάνω σουλιώτικων φαρών. Μια από αυτές είναι και οι γέρικες ελιές με την ονομασία  « Οι ελιές του Μπότσαρη ».

Το έθιμο της Μεταλαβιάς

Στη Δράγανη υπήρχε έθιμο, κατά το οποίο το Πάσχα όποιος μεταλά-βαινε πρώτος έκανε και ένα δώρο στην ενορία του Χωριού.  Επειδή όλοι οι κάτοικοί της ήταν κτηνοτρόφοι, δώριζαν συνήθως γίδια, πρόβατα ή δαμάλια. Το Πάσχα του 1895 οι Δραγανίτες μπροστά στην ωραία Πύλη της εκκλησίας του χωριoύ τους σπρώχνονταν ποιος να πάει πρώτος για να μεταλάβει. ΄Ηταν γι’ αυτόν η πρωτιά της Μεταλαβιάς ευλογία Θεού. ΄Ετσι, σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον,  έσπρωξαν και τον παπά Αναστάση (Τζούλα), με αποτέλεσμα να τού χυθεί στο δάπεδο η Μεταλαβιά από το δισκοπότηρο. Αμέσως ο παπάς με τη γλώσσα του έσκυψε και την έγλειψε. ΄Υστερα,  σηκώ-νοντας τα χέρια προς τον ουρανό, φώναξε  :

  • Εσείς μπροστά κι εγώ από πίσω.

Μετά την κατάρα αυτή,  έγινε το 1895 μεγάλος σεισμός,  που στη Δράγανη, όπως διασώθηκε, υπήρχαν εβδομήντα πέντε (75) νεκροί και πολύ περισσότεροι τραυματίες.  Ανάμεσα στους βαριά τραυματίες ήταν και ο παπα – Αναστάσης που απεβίωσε μετά από δυο μέρες ».

(σ.σ. Το Πάσχα γιορτάστηκε το 1895 στις 16 Απριλίου)

Γραπτές μαρτυρίες :

–   Η αίτηση του Φιλη – Δήμου (Φίλιππας Δημητρίου Λαμπρούσης)

Ο Φιλη – Δήμος τον Αύγουστο του 1904 μετέβηκε στην Οδησσό, προκειμένου να συγκεντρώσει χρήματα,  για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων από το σεισμό της Εκκλησίας και του Σχολείου της Δράγανης. Εκεί με την αίτησή του (Βλέπ. π.κ.), που φέρει τον αριθμό 64 και ημερομηνία  9 Αυγούστου 1094, απευθύνθηκε και προς την Αγαθο-εργό Ελληνική Κοινότητα.

Η εύρεση της αίτησης

Ο Παραμυθιώτης Δήμου Δονάτος του Φωτίου το 1989 μετέβη για σπουδές στo Κίεβο της Ουκρανίας. Εκεί κατά τη διάρκεια των σπουδών του  γνωρίστηκε με τον επίσης φοιτητή  Σωφρόνη Παραδεισόπουλο.  Μετά το πέρας των σπουδών του, εργάστηκε στην Οδησσό, όπου ο Σωφρόνης Παραδεισόπουλος είχε ήδη αναλάβει τη Διεύθυνση του εκεί Ελληνικού Μουσείου (Τμήμα του Ελληνικού Πολιτισμού).  Σε κάποια  συνάντησή τους τού εγχείρισε την εν λόγω αίτηση, επειδή αναφερόταν στην Παραμυθιά, τον τόπο καταγωγής του, και επειδή ο υπογράφων αυτή Φίλης Δήμος, νόμισε ότι ήταν συγγενής του.  Στη συνέχεια το κα-λοκαίρι του 1999 μετέφερε την αίτηση στη γενέτειρά του, την οποία και ο πατέρας του,  ο δάσκαλος Φώτιος Δήμου,  παρέδωσε στο Ιστορικό Αρχείο της Παραμυθιάς, όπου και  φυλάσσεται  (Πληροφορίες ο Δήμου Δονάτος [4])

Ακολουθούν η αίτηση του Φιλη – Δήμου με την αποκρυπτογράφησή της  στο μονοτονικό, τις οποίες μού απέστειλε ο συνταξιούχος Δραγανίτης κα-θηγητής  Φυσικής Μ.Ε. Δούρος Δονάτος

                                         (Αποκρυπτογράφηση στο μονοτονικό)

ΑΡΙΘ.:   64

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΑΘΟΕΡΓΟΣ ΚΟΙΝΟΤΗΣ                  Εν  Οδησσώ την 9ην Αυγούστου 1904

ΕΛΗΦΘΗ ΤΗΝ : 9 Αυγούστου 1904                                          Προς

                                                       Την  Σεβαστήν  Εφορείαν  της  εν  Οδησσώ   ελληνικής

                                       αγαθοεργού    Κοινότητος                         Ενταύθα

                                               Αξιοσέβαστοί  μας  Κύριοι  έφοροι

          Ο ευσεβάστως  υποφαινόμενος  εκ  Δραγάνης  της  Ηπείρου της  επαρχίας   Παραμυθίας καταγόμενος, απεστάλην  υπό της Κοινότητός  μου  ίνα  εισπράξω  συνδρομάς  των  Ελλήνων προς  ανέγερσιν  των   προ οκταετίας  εκ  τρομερού  σεισμού  εντελώς  καταστραφέντων Εκκλησίας  και  Σχολείου  μας.    Τούτο  πι-στοποιεί  ο  Άγιος  Παραμυθίας  και  το  εν Κωνσταντινουπόλει  Οικουμενικόν  Πα-τριαρχείον.   Ευρισκόμενος  ενταύθα  προς  συλλογήν εράνων  παρά  των  ενταύθα  ομογενών  υπέρ  της  πολυπαθούσης  Κοινότητός  μας,  έκρινα αναγκαίον  να  αποταθώ  και  προς  την  Σεβαστήν  Εφορείαν  και  να  ζητήσω  και  τον  οβολόν ταύτης  υπέρ  τοιούτων  καθιδρυμάτων,  άτινα  θεωρούνται  εκ  των  ων  ουκ  άνευ  και  εις  την μικροτέραν  Κοινότητα  της  Ηπείρου  προς  δοξολογίαν  Του  Υψίστου  και  προς  Ελληνοπρεπή εκπαίδευσιν  των  τέκνων  μας.    Η Κοινότης  μας  ευρί-σκεται  μεταξύ  διαφόρων  αλλοεθνών εχόντων  δολίους  σκοπούς  και  προσπα-θούντων,  πάση  δυνάμει,  να πωλήσομεν  αυτοίς  την συνείδησίν  μας  και  την   ελληνικήν   καταγωγήν   μας,   αλλ’   εις   μάτην   προσπαθούσι   διότι   τον Ηπει-ρώτην  ουδέν  δελεάζει.    Επικαλούμαι   όθεν  την  συνδρομήν  και  της  Ελληνικής Αγαθοεργού  Κοινότητος  και  ευσεβάστως  παρακαλώ  να  μάς  συνδράμει.    Και  είναι  μεν  αληθές  ότι  αύτη  έχει  να  επουλώσει  εντοπίους  πληγάς,  αλλά  συ-ντρέχουσα  και  την Κοινότητά  μας,  νομίζω  ότι  δεν  παρεκλίνει  του  αληθούς  σκοπού  της,  του  βοηθείν  δηλ.  τοις απόροις  είτε  ούτοι  υπάρχουσιν  άτομα,  είτε  ελληνικαί  Κοινότητες,  τοσούτω  μάλλον  καθόσον πρόκειται  περί  ανεγέρσεως Εκκλησίας και Σχολείου. Ευελπιστών ότι η παρούσα αίτησίς μου θέλει                                                                          εισακουσθεί   παρά   της  σης  Εφορείας  και  ότι προθύμως  θέλει  παράσχει  τη  Κοινότητί  μας  βοήθημά  τι  σάς  εκφράζω  την  περί  τούτου ευγνωμοσύνην   της.         Υποσημειούμαι  ευσεβάστως,

                 Ο  αντιπρόσωπος  της  Κοινότητος  Δραγάνης,          Φίλη  Δήμος

Μικρή

στρόγγυλη

σφραγίδα

σ.σ.  Ο Παραδεισόπουλος Σωφρόνης,  Διευθυντής του εν Οδησσώ ελληνικού Μουσείου (Τμήμα του Υπουργείου Πολιτισμού), την 1η  Ιουνίου 2019 ανέφερε στο γράφοντα : «  Σήμερα ολοκλήρωσα την έρευνα στο αρχείο της ελληνικής Αγαθοεργού Κοινότητας. Δυστυχώς δεν βρήκα κάποιο στοιχείο, σχετικά με την ικανοποίηση του αιτήματος του Φίλη Δήμου »

–  Τούλα Στεφανίδου – Μαλακάτα : « Μαργαρίτι Γενέθλια Γη », Αθήνα 2.000, σελ.7 : 

«  … Οι σεισμοί της Παραμυθιάς κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τη Δράγανη και το Καρβουνάρι το 1895. Το Δημαρχείο Παραμυθιάς με προϊστάμενο τον Χουσεΐν Εφέντη στέλνει για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των τραυματιών τους Δημαρχιακούς γιατρούς της Παρα-μυθιάς Δ. Παναγιωτίδη και τον Τελιάτ εφέντη των Ιωαννίνων που έφθασαν την άλλη μέρα. …»

–   Γεράσιμος Χουλιάρας,  κύριος ερευνητής Σεισμολογίας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ( Από το διαδίκτυο) : 

«  Η περιοχή της Παραμυθιάς είχε δραστηριοποιηθεί στις 14 Μαΐου[5], του 1895 με ισχυρό σεισμό μεγέθους 6,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Η βιβλιογραφία αναφέρει σοβαρές βλάβες σε κατοικίες, σχολεία και εκκλησίες  στο Μαργαρίτι, την Παραμυθιά, τη Δραγουμή, στο Καρβουνάρι και στο Κουρτέσι.

Σκοτώθηκαν 75 άτομα και είχαμε 46 τραυματισμούς. Προηγήθηκε ένας προσεισμός μερικές ώρες πριν και ακολούθησε έντονη μετα-σεισμική ακολουθία για μεγάλο διάστημα. Αυτά είναι τα ιστορικά στοιχεία. … »

–  Paramythia online :  117 χρόνια μετά το φονικό σεισμό της Παρα-μυθιάς – 4 Μαΐου 1895 :

  1. «  ΄Ηταν Τρίτη 14 Μαΐου 1895…, όταν ο εγκέλαδος χτύπησε την Παραμυθιά, προκαλώντας τεράστιες ζημιές και αφήνοντας πίσω του 75 νεκρούς και 46 τραυματίες. Το μέγεθος του σεισμού ήταν 6,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ αναφορές στα Αμερικάνικα σχετικά συγγράμματα τον ανεβάζουν στους 7,3 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Η βιβλιογραφία αναφέρει νεκρούς, τραυματίες και σοβαρές βλάβες σε κατοικίες, σχολεία και εκκλησίες στην Παρα-μυθιά, τη Δραγουμή (Ζερβοχώρι), στη Δράγανη, στο Καρβουνάρι, το Κουρτέσι (Μεσοβούνι), αλλά και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές, όπως το Μαργαρίτι.

Μπορούμε να φανταστούμε τι επικρατούσε την ημέρα αυτή, αν σκε-φτούμε την παντελή έλλειψη αντισεισμικών κατασκευών των κτισμάτων της εποχής εκείνης.  … και απομεινάρια κτισμάτων από το σεισμό στέκουν ακόμα σε πείσμα των καιρών, για να μας θυμί-ζουν τη δύναμη της φύσης ».

Typosi. gr : Βαρβάρα Αγγελή : «  Οι επισκέψεις » του Εγκέλα-δου…,  Γιάννενα, 18.10.2016.

……………………………………………………………………………..

«  ΟΙ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ

………………………………………………………………………………..

Μάιος 1895 :  Ο σεισμός ήταν καταστροφικός στα χωριά Μαργαρίτι, Παραμυθιά, Ζερβοχώρι, Φιλιάτες και στην Πεδιάδα των Ιωαννίνων. Φονεύτηκαν άνθρωποι και άλλοι τραυματίστηκαν. Έγινε αισθητός και στη Ζάκυνθο. Οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα … ».

 (Τέλος)                                             Μάριος Αναστασίου Μπίκας


[1] .  (σ.σ.) Οι επιζήσαντες του μεγάλου σεισμού, που με λεπτομέρειες περιγράφει ο Σωτήριος Λίκκας, επιλέχτηκαν, κυρίως, επειδή αναφέρονται στις εφημερίδες « Φωνή της Ηπείρου »  και « Νεολόγο της Κωνσταντινουπόλεως ». ( Βλέπ. ιστοσελίδα : periodiko step , Β΄. μέρος ).

[2] . σ.σ.  Μητροπολίτης Παραμυθίας : Ο Καλλίνικος

[3] . σ.σ.  Ιωάννου Αρχιμανδρίτου : « Τσάμηδες ….  εκδ. Γεωργιάδης, σελ. 176

[4] .Ο Δήμου Δονάτος το 2019 εργαζόταν στην Κύπρο ως General Manager της CIC (Jeep, Alfa Romeo, Fiat)

[5].  σ.σ. 14 Μαΐου :  η ημερομηνία αυτή ανάγεται στο  νέο ημερολόγιο, ενώ το 1895 ίσχυε το παλιό.