Ο μεγάλος σεισμός του 1895 στην περιοχή της Παραμυθιάς (Α μέρος)

Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα

Τα όρια του ελληνικού κράτους κατά το έτος 1895

Το 1895 η Ήπειρος βρισκόταν κάτω από την τουρκική επικράτεια. Την εποχή αυτή το ελληνικό κράτος περιλάμβανε την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία – εκτός της Ελασσόνας – και την επαρχία της Άρτας. 

Δύο Μαΐου του  1895 (παλιό ημερολόγιο[1])

Στις 30 Απριλίου, Κυριακή,  έγινε στην  Παραμυθιά και στην περιοχή, κυρίως νοτιοδυτικά προσεισμός χωρίς  να προκληθούν καταστροφές με ανθρώπινα θύματα. Τη Δευτέρα, όμως, 1^η Μαΐου προς Τρίτη και ώρα 5^η πρωινή επακολούθησε ο κύριος σεισμός μεγέθους 6,3 βαθμών της κλίμα-κας Richter, ενώ αμερικάνικα συγγράμματα τον ανέβασαν σε 7,3 της ίδιας κλίμακας. Εκ του σεισμού τούτου προκλήθηκαν καταρρεύσεις  οικιών, εκκλησιών, σχολείων και άλλων κτισμάτων και υπήρξαν  πολλοί νεκροί και τραυματίες. Το οδικό δίκτυο υπέστη βλάβες.  Η τότε τούρκικη κρατική μηχανή λειτούργησε, στα πλαίσια της εποχής εκείνης,  άμεσα. Απέστειλε σκηνές, οργάνωσε συσσίτια, δημιούργησε επιτροπές εράνων και έστειλε ιατρούς με φάρμακα στις πληγείσες περιοχές. Ένας δε από τους γιατρούς αυτούς ήταν και ο Δημήτριος Παναγιωτίδης Μέξης, που υπηρετούσε στην Παραμυθιά ως νομαρχιακός γιατρός. Αργότερα, μετά την πάροδο ενός μηνός, σύμφωνα με την εφημερίδα « Φωνή της Ηπείρου », όλα τα παραπάνω ήσαν άκρως ελλιπή.

Τις μεγαλύτερες υλικές καταστροφές με πολλά ανθρώπινα θύματα και τραυματίες υπέστη κυρίως η Δράγανη (σήμερα Αμπελιά). Γι’ αυτόν το λόγο και ο σεισμός αυτός ονομάστηκε σεισμός της Δράγανης. Εκτός όμως από τη Δράγανη επλήγησαν  το Καρβουνάρι, το Μαργαρίτι το Κουρτέσι (σήμ. Μεσοβούνι)  ως και άλλα χωριά.

Λεπτομέρειες για το σεισμό αυτόν αντλήσαμε από την εφημερίδα « Φωνή της Ηπείρου », η οποία την εποχή εκείνη, με έδρα την Αθήνα, κυκλοφορούσε μια φορά την εβδομάδα, κάθε Παρασκευή. Ανταποκριτής της από τα Ιωάννινα, παρά τις δυσκολίες μετακίνησης για τη συγκέ-ντρωση πληροφοριών, επισκέφθηκε την Παραμυθιά και όλα τα χωριά της πληγείσης από το σεισμό περιοχής, περιγράφοντας με μελανά χρώματα  το μέγεθος της καταστροφής. Για παράδειγμα μάς πληροφορεί ότι στη Δράγανη (σήμ. Αμπελιά) και στο ελαιοτριβείο της εκκλησίας, εθραύσθησαν οι περιέχουσες ελαιόλαδο καπάσες ( μεγάλα πήλινα δοχεία), με αποτέλεσμα να απολεσθούν περισσότερες από τριακόσιες (300) οκάδες.

Στις ανταποκρίσεις αυτές,  επτά (7) τον αριθμό, περιέχονται εκτός από τις καταστροφές που προκάλεσε ο σεισμός, και πολλά  στοιχεία από τις ασχολίες των κατοίκων, την ιστορία τους, τη θρησκεία τους και τα έθιμά τους.

 (1) Φωνή της Ηπείρου : 05.05.1895 (σ.σ.παλιό ημερολόγιο): ηλ. φύλ. 264

                               (Ακολουθεί ολόκληρο το δημοσίευμα)

σθητός και ενταύθα (σ.σ. την Κέρκυρα). Διακόσιοι πενήντα[2] φονευμένοι αγγέλλεται ότι υπάρχουν μόνον εντός της Παραμυθίας. Τα θύματα των περιχώρων είναι άγνωστα. Λεπτομέρειαι ελλείπουν. Ο σεισμός ήτο παλμικός, είχε δε διεύθυνσιν από ΝΑ. προς ΒΔ. έξι δευτερολέπτων διαρ-κείας ενταύθα. Το κέντρον υποτίθεται ότι υπάρχει εν τη παραθαλασσία ακτή της Ηπείρου. Η είδησις εγέννησεν ενταύθα μεγίστην συγκίνησιν ».

Μέχρι της στιγμής καθ’ ην ετίθετο υπό το πιεστήριον το φύλλον ημών ουδεμία άλλη πληροφορία υπήρχεν. Ελπίζεται ότι σήμερον ή αύριον θα φθάσωσιν ακριβέστεραι πληροφορίαι ».  

             (2)  Φωνή της Ηπείρου : 16.06.1895  :   ηλ.  φύλ.  272

                       (Ακολουθεί ολόκληρο το δημοσίευμα)

  Πρό τριών ημερών αφίκετο εξ Ιωαννίνων εις Παραμυθίαν 119 σκηναί στρατιωτικαί μετά του πρώην δημάρχου Ιωαννίνων Μεχμέτ εφέντη επί τούτω αποσταλέντος, ίνα μετά των εν Παραμυθία αρχών φροντίσωσι δια παν ό,τι χρήσιμον δια τους παθόντες. Εκ των σκηνών τούτων 26 μεν εδόθησαν εις τους Δραγανίτας (ή μία ίνα  χρησιμεύσει δια τον διδάσκα-λον και ως σχολείον), 32 εις τους Καρβουναρίτας, 30 εστάλησαν εις Μαργαρίτιον δια  τα παθόντα χωρία,  ιδίως το Κουρτέσι (σήμ. Μεσο-βούνι), αι δε λοιπαί διανεμηθήσονται  εις τα άλλα καταστραφέντα χωρία της Παραμυθίας.

Αυτοκρατορικώ διατάγματι διετάχθησαν οι εν Παραμυθία αρχαί, ίνα περιποιηθώσι δεόντως τους καταστραφέντας, παρέχουσαι αυτοίς άρτον και ανεγείρουσαι όσον τάχιστα παραπήγματα δια χρημάτων του κεντρι-κού ταμείου (μελιγέ), συγχρόνως δ’ ηγγέλθη ότι και μεγάλη δωρεά αφιχθήσεται του πάντοτε ευσπλαχνοτάτου και φιλανθρωποτάτου  ΄Ανα-κτος ημών Αβδούλ Χαμήτ Χαν, ούτω δι’ επερρώσθησαν αι προσπάθειαι των τε αρχών και της συστάσης επιτροπής και αι δυστυχείς ανεθάρρησαν ουκ ολίγον.               

Η εν Παραμυθία συστάσα επιτροπή υπέρ συλλογής εράνων κλ. συνέ-λεξεν εν μια ημέρα τρεις χιλιάδας γροσίων, αφίκοντο δε εξ Ιωαννίνων άλλοι τρεις χιλιάδες παρά του βαλή πασά, αποσταλείσαι δια πρώτας ανάγκας. Απέστειλε δε εις Δράγανην ιδιαιτέρως και ο αρχιερεύς κ. Λεόντιος[3] τριακοσίας οκάδας αλεύρου και ούτος μετέβη επιτοπίως και ενεθάρρυνε τους παθόντας, άξιον δε σημειώσεως τούτο καθότι είναι το πρώτον καλόν όπερ βλέπει η επαρχία Παραμυθίας να κάμνει ο επίσκοπος αυτός από διετίας όλης, αφ’ ότου δηλονότι ήλθεν.

Κατά τας ακριβεστάτας ημών πληροφορίας όσον αφορά την Δράγανην και το Καρβουνάρι εγένοντο αι εξής ζημίαι :  Εις Δράγανην κατέπεσον αι 96 οικίαι αυτής εκ θεμελίων ανατραπείσαι, το σχολείον του χωρίου, η καθολική εκκλησία Κοίμησις και αι πέριξ αγ. Ευθύμιος, αγ. Δονάτος, αγ. Νικόλαος, αγ. Γεώργιος,  έμεινε δ’ ετοιμόρροπος η αγία Βαρβάρα, προ-σέτι κατεστράφη και το ελαιοτριβείον της καθολικής εκκλησίας, διαρρα-γέντων δε των πηλίνων δοχείων (καπάσες), απωλέσθησαν εν αυτώ και υπέρ τας 300 οκάδας ελαίου. Προς τούτοις εφονεύθησαν 70 μεν κάτοικοι, 3 δε εκ Ποπόβου και 1 εκ Κουκουλιούς, ράπται[4] οι τελευ-ταίοι ούτοι τέσσαρες φιλοξενούμενοι εν ω οίκω έρραπτον οικιακά φορέ-ματα, καθ’ α είθισται εις Τσιαμουργιάν[5]. Ετραυματίσθησαν δ’ εν συνό-λω 47, εκ τούτων εις, ο γέρων εφημέριος, μετά 24 ώρας απεβίωσεν εν μέσω αλγηδόνων εκ των τραυμάτων, ώστε εν συνόλω οι νεκροί της Δράγανης εισίν 75, οι δε τραυματίαι 46. Προσέτι έμειναν υπό τα ερεί-πια ενταύθα περί τα 150 γιδοπρόβατα και 2 ίπποι και εις ημίονος. Ούτως η κατάστροφή της Δράγανης εγένετο τελεία και γενόμενος σεισμός δέον να κληθεί μόνον σεισμός της Δράγανης, ειςήδη 378 κάτοικοι ωρίσθη να λαμβάνουν σιτηρέσιον ημίσειαν οκάν αραβοσίτου.

Η Δράγανη ην ονομαστή ου μόνον δια τας αμπέλους και τον καπνόν, αλλ’ ιδίως και δια την ανδρείαν των κατοίκων αυτής, οίτινες πλειστάκις παρέσχον πράγματα τη τε κυβερνήσει και τοις πέριξ χωρίοις, εν μέσω των οποίων διετήρησαν τον χριστιανισμόν αυτών.

Εις Καρβουνάρι κατεστράφησαν μεν εντελώς 183 οικίαι, εγένοντο δ’ ακατοίκητοι αι λοιπαί 14 και εφονεύθησαν εν τοις ερειπίοις 6 Καρ-βουναρίται και 1 Ζελεσίτης φιλοξενούμενος, ευρέθη δε και ενταύθα ότι έχουσιν ανάγκην σιτηρεσίου ομοίου περί τα τετρακόσια άτομα. Το Καρβουνάρι κείμενον εις την κλεισώρειαν δι’ ης μεταβαίνει τις εις Μαργαρίτιον και Πάργαν, ην ο τρόμος ου μόνον των οδοιπόρων, αλλά και των πέριξ χωρίων, είχε δε φήμην αγρίων κατοίκων και ατιθάσσων εν τούτοις κατά τα τελευταία έτη είχεν υποκύψει και αυτό εις τους εν πλήρει ισχύι πλέον ευεργετικούς νόμους της Αυτοκρατορίας, διετηρείτο δι’ αυτόσε και κάλλιστον δημοτικόν σχολείον τουρκικόν, διότι άπαντες οι κάτοικοι Μωαμεθανοί εισίν, αλβανόφωνοι δε ως και οι Δραγανίται, δι’ εξόδων της Κυβερνήσεως. Η εκ του σεισμού καταστροφή και ενταύθα μεγίστη εγένετο, δεν είναι όμως τόσον επαισθητή, ως εν Δραγάνη, διότι οι ευπορούντες αγάδες εισί πολλοί, έχοντες κτηματικήν περιουσίαν και κυρίως κτήνη.

Και προ 70 ετών, οπότε επολιορκείτο επί του ιερού αγώνος το Μεσο-λόγγιον, ούτως προσδιορίζουσι την εποχήν οι γεροντότεροι, είχε συμβεί επίσης σεισμός ενταύθα και πάλιν είχον πάθει τα δύο ταύτα χωρία, αλλ’ ολιγώτερον, ουδ’ ηριθμήθησαν τότε τοσαύτα θύματα. Την φοράν ταύτην επί μίαν εβδομάδα πρότερον εσείετο το έδαφος  ενταύθα, ως λέγουσιν ήδη, αλλ’ αι δονήσεις ήσαν ελάχισται, ουδ’ ενέβαλον αυτούς εις φόβους, μέχρις ου ηκολούθησεν ο της 30 Απριλίου, την Κυριακή το εσπέρας, όστις αισθητός εγένετο αυτόθι τε και εν Παραμυθία μόνον και ο της επομένης νυκτός, της 1 Μαΐου, Δευτέραν εσπέρας, όστις υπήρξε τόσον καταστρεπτικός και δ’ ησθάνθησαν καθ’ όλην την κάτω ΄Ηπειρον και εν Κερκύρα.

Ούτος είχε διεύθυνσιν δυτικονοτίαν, συνέκειτο δε εκ τριών κατά συνέ-χειαν δονήσεων διαρκέσασών μόλις ήμισυ δευτερόλεπτον και παρηκο-λουθήθη μετά λεπτόν και υπό ετέρας δονήσεως ισχυράς, μάλλον δι’ αισθητός εγένετο περί την Δράγανην και την στενήν αυτής κοιλάδα. Εκτείνεται δι’ η κοιλάς αύτη από της Γρίκας λεγομένης μέχρι του Καρ-βουναρίου εις διάστημα μιας και ημισείας ώρας περίπου, το μέσον αυτής κατέχει η Δράγανη επί λοφίσκου πετρώδους και ένθεν μεν της Δράγανης προς δυσμάς εκτείνεται η μικρά λίμνη της Κίστας, ήτις και εν θερει υφίσταται, ένθεν δε προς το Καρβουνάρι, νοτίως προς ο μάλιστα το έδαφος εστί χθαμαλώτερον, η ετέρα λίμνη της Ζάνιτσας, ης παρατηρή-θησαν τα ύδατα επαισθητώς ελαττωθέντα μετά τον σεισμόν. Επειδή δε η έντασις του σεισμού τούτου ην ενταύθα κυρίως, προάγομαι να δεχθώ ότι ούτος οφείλεται εις καθιζήσεις εσωτερικάς συνεπεία των υδάτων των εκατέρωθεν λιμνών, δι’ ων το έδαφος εσωτερικώς είχεν υποστεί εκκοι-λάνσεις και τις οίδε οποίαν άλλην μεταβολήν απ’ αιώνων, διο και ο περι-πατών ήδη εν τω καταστραφέντι χωρίω της Δράγανης, αντιλαμβάνεται καθαρώς γδούπον υπό τους πόδας του, ωσεί εβάδιζεν επί μέρους εν ω υπόγειον, αισθάνεται δηλονότι, ως λέγουσιν οι ίδιοι κάτοικοι, ότι η γη είναι κούφια.

Σημειούμεν εν τέλει ότι άπαντες οιγενόμενοι σεισμοί παρηκολουθούντο και νυν επίσης υπό υποκώφου βοής, ήτις πολλάκις προηγείται, ενίοτε δε αύτη μόνον ακούεται ».

                                                                Μάριος Αναστασίου Μπίκας     

               ( Συνεχίζεται )

[1] . Με το νέο ημερολόγιο ο σεισμός  σημειώθηκε στις 14.05.1895. Για να βρούμε το παλιό ημερολόγιο, αφαιρούμε από το σημερινό 13 ημέρες.

[2]. Ο αριθμός των διακοσίων πενήντα νεκρών μόνο εντός της Παραμυθιάς, δεν ευσταθεί. Ο πραγματικός αριθμός αυτών  θα αναφερθεί αναλυτικά για κάθε χωριό σε επόμενη συνέχεια.

[3] .  σ.σ. Ο Λεόντιος υπήρξε ο τελευταίος Επίσκοπος της Παραμυθιάς. Η εφημερίδα « Φωνή της Ηπείρου » της  30.06.1895, Υ.Γ. :  « … η Επισκοπή ημών (σ.σ. της Παραμυθίας) ανηγορεύθη υπό της Μ. Εκκλησίας Μητρόπολις…. και ότι συνεπώς και ο επίσκοπος κυρ.  Λεόντιος εγένετο Μητροπολίτης … »

[4] .  ράπται :  Την εποχή εκείνη, αλλά και μέχρι τη δεκαετία του 1950, ειδικοί ράπτες έραβαν σε οικογένειες, κάπες, χοντρά ρούχα (βελέντζες, φλοκάτες ) κλ., παραμένοντες για μέρες στις οικίες τους. Το έθιμο τούτο επικρατούσε σ’ όλη την Ήπειρο.