Μύθοι & Αλήθειες: Ιαμβική ποίηση

Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι ο Ιαμβικός στίχος έχει την αρχή του στις γιορτές της Δήμητρας και πως η λέξη “Ίαμβος” σχετίζονταν με το όνομα της δούλης Ιάμβης που πέτυχε να κάνει τη θεά Δήμητρα να γελάσει όταν έφτασε στην Ελευσίνα αναζητώντας την κόρη της Περσεφόνη. Η ετυμολογία αυτή είναι αναμφισβήτητα λανθασμένη. Η λέξη ίαμβος καθώς και θρίαμβος και διθύραμβος πιθανότατα είναι προελληνικές, σχετίζονταν με το τραγούδι που έψελναν προς τιμή του θεού στις γονιμικές λατρείες και τις ορχηστρικές κινήσεις που το συνόδευαν και ίσως σήμαιναν “δύο, τρία, τέσσερα βήματα”.
Πάντως αυτή η εσφαλμένη ετυμολογική συσχέτιση δείχνει πως οι αρχαίοι έβλεπαν στον Ίαμβο (υ-) εξαιτίας του ζωηρού ρυθμού και της απλής μορφής του ως το μέτρο του σκώμματος, της χλεύης, της βρισιάς και της βωμολοχίας και θεωρείται σήμερα σχεδόν βέβαιο πως ο ιαμβικός στίχος πριν χρησιμοποιηθεί στη λυρική σάτιρα, χρησιμοποιούνταν στις γονιμικές λατρείες στις οποίες πολύ διαδεδομένο στοιχείο ήταν η πολύ τολμηρή και πολλές φορές απροκάλυπτη βωμολοχία.
Οι δύο τύποι στίχου που χρησιμοποιούνται περισσότερο από τους ποιητές της λυρικής σάτιρας ή ιαμβογράφους είναι ο ιαμβικός τρίμετρος υ-υ-υ-υ-υ-υ- και ο χωλίαμβος ή ίαμβος σκάζων στον οποίο αντικαθίσταται ο τελευταίος ίαμβος του στίχου υ- με σπουδείο – – δηλαδή με δύο μακρές συλλαβές αντί μία βραχεία και μία μακρά.
Η εμφάνιση αυτών των νέων μέτρων είναι σπουδαίος σταθμός στην ιστορία της λογοτεχνίας. Η ποίηση έχει τώρα ένα μέσο κατάλληλο για να εκφράσει συναισθήματα που σχετίζονται με περιστατικά της καθημερινής ζωής. Με τους ιαμβογράφους κυρίως αρχίζει η ποίηση να γίνεται προσωπική ρεαλιστική απλή. Το ιαμβικό τρίμετρο το πήρε αργότερα η τραγωδία.

Βελλιανίτης