Η μάχη του Πέτα

  Του Σωτήρη Λ. Δημητρίου

Επιστολή του Μάρκο Μπότσαρη :

«Κιρ γιοργι

Ειξέρις οπού έχω καλαμπαλικι πολεί και να μού δήνις την κάθε ειμερα από τέσερες μποτίλες κρασει και μισι οκα ριζι και μενο                                                          

Αδερφόσου

Μάρκο Μπότσαρις

1822 Ιουλίου 2

             Πέτα»          

    Πρόκειται για συνθηματικές λέξεις. Κρασί = Βαρέλια μπαρούτι, Ρύζι = καντάρι βόλια. Λένε ότι η επιστολή απευθυνόταν στο Γ. Τουρτούρη στη Ζάκυνθο. 

Οι θέσεις μάχης

Οι Οθωμανοί είχαν συγκεντρώσει σταδιακά στην Άρτα  από ολόκληρη την Ήπειρο ισχυρές δυνάμεις πεζικού και ιππικού κυρίως Τουρκαλβανών, οι οποίες υπολογίζονταν σε 7.000-8.000 υπό τους Ισμαήλ πασά Πλιάσα και Μεχμέτ Ρεσίτ πασά (Κιουταχή).  

Τη νύχτα της 3ης προς 4η Ιουλίου, τουρκικός στρατός από 8.000 άνδρες βγήκε από την Άρτα με αρχηγούς τους πασάδες Μεχμέτ Ρεσίτ και Ισμαήλ Πλιάσα. Μονάδες του τουρκικού στρατού τράβηξαν προς το Κομπότι, ενώ η κύρια δύναμη κατευθύνθηκε στο Πέτα.

Ο τακτικός στρατός και οι φιλέλληνες είχαν ταχθεί στις δύο λοφοσειρές, ανάμεσα από τις οποίες βρίσκεται το χωρίο Πέτα. Στο κέντρο της πρώτης σειράς τοποθετήθηκε ο τακτικός στρατός με τον Ταρέλλα, ενισχυμένος με δύο κανόνια και δέκα πυροβολητές. Η διλοχία των φιλελλήνων με τον Ιταλό Ντάνια, επικεφαλής των φιλελλήνων έπιασε θέσεις από αριστερά, που ήταν και το πιθανότερο σημείο τουρκαλβανικής επίθεσης. Στα δεξιά τόπιασαν οι Επτανήσιοι με τον Σπύρο Πανά. Στα υψώματα που βρίσκονταν πίσω από το χωριό έμειναν για εφεδρεία τα άτακτα ελληνικά σώματα, με το Βαρνακιώτη στο κέντρο, τον Μπότσαρη αριστερά και δεξιά τον Γώγο με τον Βλαχόπουλο, ενώ λίγο πιο πίσω έπιασαν θέσεις ο Ίσκος, ο Γάτσος και ο Δημοτζέλιος. Όλες αυτές οι δυνάμεις των Eλλήνων δεν ξεπερνούσαν τις 2.000, με το πολυαριθμότερο μέρος τα σώματα των ατάκτων, που ήταν εφεδρεία. Ο στρατός αυτός έμεινε ανοχύρωτος, επειδή οι φιλέλληνες και οι τακτικοί που είχαν ταχθεί στην πρώτη σειρά, θεωρούσαν ταπεινωτικό για τον ηρωισμό τους να χτίσουν ταμπούρια, όπως έκαναν τα άτακτα πολεμικά σώματα. Δεν εισακούσθηκαν οι υποδείξεις του Μάρκου να κατασκευάσουν ταμπούρια και άλλα οχυρώματα. Ακόμα λάθος ήταν να μπουν στις προφυλακές οι φιλέλληνες, ενώ ο Μάρκος υπέδειξε να πάνε Έλληνες που ξέρουν τον τόπο αλλά και να μάχονται τον εχθρό και εκείνοι να αποσυρθούν σε άλλες θέσεις.  Ο οπλαρχηγός Γώγος εις μάτην υπέδειξε και στον αρχηγό των φιλελλήνων και στον αρχηγό του τακτικού Συνταγματάρχη Ταρέλλα να οχυρωθούν. Πήρε την απάντηση: « Ξέρουμε και εμείς να πολεμάμε καπετάν Γώγο!»

Η μάχη 

Οι Έλληνες δέχτηκαν ξαφνική επίθεση από 8.000 Τούρκους, με συνεχείς επιθέσεις κατάφεραν το επιδιωκόμενο. Να σπάσουν δηλ. την άμυνα των φιλελλήνων και να περικυκλώσουν τους Έλληνες. Εμπροσθοφυλακή περίπου 80 Τουρκαλβανοί αποσπάστηκαν από σώμα 2.000 ανδρών που είχε στείλει ο Κιουταχής για να κτυπήσει πισώπλατα τους Έλληνες. Αφού βρήκαν αφύλακτο το πέρασμα της Κορακοφωλιάς (Μετεπιού) προχώρησαν στον λόφο, όπου ήταν αφρούρητος, και ύψωσαν τουρκικές σημαίες, ακολούθησαν πυροβολισμοί οι οποίοι  δημιούργησαν γενικό πανικό και τα Ελληνικά σώματα των ατάκτων, υπό τον Γώγο Μπακόλα τράπηκαν σε φυγή. Έφυγαν όλοι για να γλυτώσουν από τον χαλασμό. Μάταια φώναζε ο Μάρκος να εκτελούνται επί τόπου οι κιοτήδες. Οι Τούρκοι ανέβηκαν στο ύψωμα κι έστησαν την σημαία τους. Ο Elster, όπως και η πλειονότητα των πηγών, αποδίδει το γεγονός αυτό σε προδοσία και εγκατάλειψη θέσης του οπλαρχηγού Γώγου Μπακόλα. 

  Ο Κιουταχής εκμεταλλευόμενος τη σύγχυση που επικράτησε στις γραμμές των Ελλήνων, ενίσχυσε την επίθεση εναντίων των φιλελλήνων με δύναμη ιππικού και ο τόπος σε λίγο μεταβλήθηκε σε αληθινή κόλαση. Δύο προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν από το Σύνταγμα για να ενωθεί με τους Φιλέλληνες, χωρίς όμως αποτέλεσμα καθώς στην πρώτη σκοτώθηκε ο Tarella και στην δεύτερη τραυματίστηκε ο στρατηγός Norman. Πάνω στους φιλέλληνες έπεσαν  με ορμή οι Τούρκοι για να πάρουν μπαξίσι από τον σερασκέρι. Οι φιλέλληνες κατά γενική ομολογία,  πολέμησαν γενναία και έπεσαν για την Ελλάδα και την Ήπειρο.  

Έντεκα Πολωνοί με τον αξιωματικό Marzefski, άνοιξαν τον κλοιό των Τούρκων και ταμπουρώθηκαν στην εκκλησία. έχοντας εξαντλήσει τα πυρομαχικά τους, ανεβαίνουν στη στέγη της εκκλησίας. Οι Τούρκοι ανεβαίνουν στην εκκλησία, και ο αγώνας συνεχίζεται σώμα προς σώμα, με τις γροθιές και τα δόντια. Τελικά και οι δώδεκα Πολωνοί σκοτώθηκαν, αφού έστρωσαν το έδαφος γύρω τους με τουρκικά κορμιά.  

Ο αγώνας για κάθε σπιθαμή εδάφους παίρνει άγρια μορφή. Οι ντελήδες ορμούν κατά των πυροβολητών, που με κανένα τρόπο δεν εγκαταλείπουν τα πυροβόλα τους. Δίπλα τους οι τακτικοί στρώνονται στο έδαφος κατακρεουργημένοι από τις σπάθες του ιππικού, τους αντικαθιστούν οι επόμενοι, που πέφτουν και αυτοί νεκροί. Οι Επτανήσιοι επίσης, συσπειρωμένοι γύρω από τους αρχηγούς τους, μπαίνουν και αυτοί στο μακάβριο χορό, προξενούν σημαντικές απώλειες στα μαινόμενα στίφη των Τουρκαλβανών, αλλά τελικά, ο ένας μετά τον άλλο στρώνονται νεκροί στο έδαφος. Οι Τούρκοι κατορθώνουν να διασπάσουν τις γραμμές των τακτικών και να διασκορπίσουν τους ηρωικούς αυτούς μαχητές. Ανάμεσα τους σοβαρά τραυματισμένος και ο στρατηγός Norman. Τραγικότερη η θέση των φιλελλήνων, που απομονώθηκαν στο Πέτα. Ο Συνταγματάρχης Dania, βλέποντας ότι ο αγώνας ήταν άνισος, έδωσε εντολή για υποχώρηση προς το Κομπότι, βλέποντας όμως ότι πέφτει πάνω σε μεγάλη δύναμη Τούρκων, ξαναγυρίζει προς το Πέτα. Οι φιλέλληνες, πιεζόμενοι τώρα από όλα τα μέρη, δεν σκέφτονταν πλέον παρά πως θα πουλήσουν ακριβότερα τη ζωή τους. Σκηνές άφθαστου ηρωισμού και δραματικού μεγαλείου ακολουθούν. Είκοσι Τουρκαλβανοί ρίχνονται συγχρόνως κατά του Συνταγματάρχη Dania, τον ανατρέπουν, τον κτυπούν όλοι μαζί, και του παίρνουν το κεφάλι. Ο Γάλλος λοχαγός Μονιάκ, τραυματισμένος στην κνήμη, στηρίζεται στον κορμό μιας ελιάς, όταν ολόκληρο μπουλούκι ρίχνεται εναντίον του. Θέλουν να τον παραδώσουν ζωντανό στον Πασά, υπολογίζοντας ότι θα πάρουν γερό μπαξίσι. Όμως οι φοβεροί σπαθισμοί του Μονιάκ ρίχνουν τους Τούρκους γύρω του στο χώμα, με κραυγές λύσσας και πόνου. Τότε κάποιος πηγαίνει πίσω του και τον πυροβολεί πισώπλατα. Και τότε οι Τουρκαλβανοί ρίχνονται πάνω του και του παίρνουν το κεφάλι. Τώρα οι περισσότεροι φιλέλληνες κείτονται άψυχοι στο πεδίο της μάχης. Μόνο δύο λοχαγοί, ο Γερμανός Χέλμαν και ο Βέλγος Ανναί, μ’ όλο που είναι τραυματισμένοι, κατορθώνουν με είκοσι πέντε άλλους, να ανοίξουν δρόμο με τα σπαθιά, και να προχωρήσουν προς ορεινή διάβαση που ήταν αφύλακτη. Και την τραγικότερη τύχη είχαν όσοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Φορτώθηκαν τα κεφάλια των σκοτωμένων συντρόφων τους και τα μετέφεραν στην Άρτα.  

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για τους φιλέλληνες. Ο κυριότερος όγκος περίπου 250 Γερμανοί, η μεγαλύτερη συνεισφορά των Γερμανών σε στρατιωτική επιχείρηση στην Ελλάδα υπήρξε η συμμετοχή στην μάχη του Πέτα, ακολουθούν σε αριθμό οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, μικρότερη συμμετοχή των Πολωνών, Ελβετών, Ρώσων, Άγγλων, Μικρασιατών, Βούλγαρων, Σουηδών, Φιλανδων, Ολλανδών, Βέλγων, Ούγγρων, Ισπανών, Πορτογάλων και Αμερικάνων. Συμμετείχαν φιλέλληνες από 19 χώρες. Η τύχη του ελληνικού στρατού στο Κομπότι και το Πέτα ήταν κάτι πολύ σοβαρότερο από μια απλή ήττα. Τα 2/3 από το σώμα των φιλελλήνων και ο αρχηγός τους, οι μισοί από τους Επτανησίους, καθώς και το 1/3 του τακτικού στρατού με το Συνταγματάρχη του, έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ τα άτακτα σώματα διαλύθηκαν και σκορπίστηκαν. Έτσι η εκστρατεία της Ηπείρου κατέληξε σε ολοκληρωτική καταστροφή. Η συντριβή των Ελλήνων και Φιλελλήνων στο Πέτα, ήταν αποτέλεσμα σειράς παραλείψεων , αμελειών και έλλειψη συντονισμού των επιχειρήσεων .Η αναμφισβήτητη γενναιότητα των Φιλελλήνων δεν ήταν αρκετή για να αποτρέψει την έκβαση της μάχης.  Ο Λάμπρος Κουτσονίκας ως επίλογο της καταστροφής του Πέτα, γράφει στην «Γενική Ιστορία Της Ελληνικής Επαναστάσεως»: «Τα παθήματα της μέρας εκείνης ήταν μεγάλα, εφονεύθησαν, ο Ταρέλας, ο Δανίας, ο δε Νορμάνος και ο Πανάς επληγώθησαν, το τρίτον του τακτικού, το ήμισυ των Ιόνων, και τα δύο τρίτα των φιλελλήνων, δέκα πυροβολισταί και ο σημαιοφόρος απωλέσθησαν, οι ασθενείς εν τω χωρίω εσφάγησαν, οι Τούρκοι έγιναν κύριοι του χωρίου, επήραν τα τροφάς, τα πολεμοφόδια και την σημαίαν των φιλελλήνων καθώς και δύο κανόνια, οι δε Τούρκοι άφησαν φρουράν εις χωρίον και απήλθον εις Άρταν, οι δε Έλληνες εις την Λαγκάδα. Μετά την μάχην άπαντες απέδιδον την προδοσίαν στον Γώγον Μπακόλαν, όστις είχεν υποσχεθή να φρουρήση τον λόφον  και τον άφησε και εξ αυτού απήλθε η απώλεια της μάχης, ο Γώγος ήλθε να απολογηθή, αλλ’ ακολούθως επροσκύνησε τους Τούρκους και έμεινε μέχρι τέλους μετ’ αυτών». Τις μαρτυρίες αυτές τις έχει ο Λάμπρο Κουτσονίκας από ό,τι παρακάτω γράφει, «…τας οποίας αξιότιμοι άνδρες λεπτομερώς εξιστόρησαν, και περί των μαχών αυτών, και περί των ελαττωμάτων αυτών». Βέβαια το να μη μπορέσει να κρατήσει το ύψωμα, αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά και προδοσία  (άλλωστε αυτό αμφισβητείται από κάποιους). Δεν αμφισβητείται όμως η ανδρεία του αλλά ο χαρακτήρας του. Αυτό ισχυρίζεται και ο Γκούσταβ Φρίντριχ Χέρτσβεργκ, τονίζοντας:  «ήτο εν τω βάθει της ψυχής αυτού σφοδρός εχθρός των Σουλιωτών και των φιλελλήνων, έπαιζε δε νυν διπλούν παίγνιον, κινδυνωδέστατον εν τη θέσει, ην ελάμβανε μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων …Εν τη αμφιβόλω αυτού στάσει, εσκόπει προφανώς να προσχωρήσει εν τη στιγμή της κρίσεως εγκαίρως εις εκείνην την μερίδα, εις ην ήθελε τραπεί η του πολέμου τύχη». Οι Φιλέλληνες τον αποκαλούσαν ευθέως προδότη.  Ο Γώγος, φοβούμενος ότι δεν θα μπορέσει ν’ αποδείξει την αθωότητά του,  γράφει ο Σπ. Τρικούπης: “Εσυμβιβάσθη μετά των Τούρκων και Τούρκος έκτοτε διέμεινε μέχρι τέλους της ζωής του”.  Μετά το τέλος της μάχης πάντως έσωσε πολλούς Έλληνες από βέβαιο θάνατο. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης έγραψε για τον Γώγο: “Χάριτες του χρωστάει η πατρίς, ως λιοντάρι πολεμούσε και ως φιλόσοφος οδηγούσε”.  Διοικητής σε αυτή την συντριβή ήταν ο πρόεδρος του εκτελεστικού «Πρίγκηψ» Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος με υποδιοικητή τον Χριστόφορο Περραιβό. «Μεγάλη ευθύνη για την συντριβή στο Πέτα έχει αναμφίβολα ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος που λόγω της φιλοδοξίας του και της αρχομανίας του, επέμενε να παραμείνει στην Ήπειρο». Αποφαίνονται οι ιστορικοί και οι αναλυτές της μάχης του Πέτα. Μετά την καταστροφή, οι Έλληνες άρχισαν να αλληλοκατηγορούνται, με τον Γώγο Μπακόλα να δέχεται τις πιο σκληρές επικρίσεις, επειδή απερίσκεπτα άφησε αφύλακτο τον λόφο Μετεπιού ο οποίος μετά από αυτό αυτομόλησε στους Τούρκους. Οι Τούρκοι είχαν κι αυτοί μεγάλες απώλειες κατά τη μάχη του Πέτα περίπου 1.000 νεκρούς.  Οι Σουλιώτες χάνοντας πλέον κάθε ελπίδα για βοήθεια, συνθηκολόγησαν, πέτυχαν όμως μία ισότιμη συνθηκολόγηση, με τους Τούρκους. Οι Τούρκοι μετά την καταστροφή στο Πέτα, κυριάρχησαν στην Ήπειρο. Έμελλε αυτή να είναι η αρχή του  (μετά από λίγο καιρό) τέλους του Σουλίου. Να αφήσει εκεί ο Ομέρ Βρυώνης, φρουρά 30 ατόμων, να επιτηρεί την «απαγόρευση οποιουδήποτε έμβιου όντως», στο Σούλι και στους τρεις ακόμη οικισμούς.   

 Σ.Σ. Σούλι: Το γνωστό ηρωικό χωριό των Σουλιωτών, με οικισμούς τότε, την Σαμονίβα, την Κιάφα και το Αβαρίκο, δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ πια από τους Σουλιώτες της ιστορίας, ούτε από τους απογόνους τους…!           

Νίκος Καννελόπουλος Ειδ. Επιστήμων Στρατ. Ιστορίας Σχ. Ευελπίδων.

Νίκος τόμπρος Λέκτοράς πολιτικής Ιστορίας Σχ. Ευελπίδων

(Περιοδ. ΕΣΤΙΑ (Τόμος Δ΄ αρ. 84 σελ. 510)

Νίκος Ζιάγκος: «Μάρκος Μπότσαρης

Γιώργος Γκορέςζης: Ο Κίτσος Τζαβέλλας

Λάμπρος Κουτσονίκας: «Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» Τ. 2

Γκούσταβ Φρίντριχ Χέρτσβεργκ “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”

Ο Φιλελληνισμός από το 1821 έως σήμερα. Β΄ Επιστημονικό Συνέδριο 2007 Δήμου Πέτα