Άρθρο: Η «άυλη» κληρονομιά της Θεσπρωτίας ως πόλος ανάπτυξης

Της Άννας Στεργίου*

Η πολιτισμική παράδοση προκύπτει από την ιστορία, τις τέχνες, τον πολιτισμό, τις καθημερινές συνήθειες, το γεωγραφικό ανάγλυφο, τις κλιματολογικές συνθήκες ενός τόπου. Η Θεσπρωτία λόγω της δυσκολίας στις μετακινήσεις αλλά και της αργοπορίας στην απελευθέρωσή της απ’ τον τουρκικό ζυγό διατήρησε αλώβητα μέχρι σήμερα ορισμένα χαρακτηριστικά. Η πανδαισία χρωμάτων από τις φορεσιές των Θεσπρωτών κατοίκων της Μουργκάνας, των Βλάχων, των Σαρακατσαναίων, των Μικρασιατών, των Σουλιωτών κ.ά. είναι γνωστή και δεδομένη.

Τι ακριβώς είναι πολιτιστική κληρονομιά;

Με τον όρο «πολιτιστική κληρονομιά» έχουμε τρεις διαφορετικές πτυχές του πολιτισμού, που περνά από γενιά σε γενιά: 

1. πολιτισμό που περιλαμβάνει απτά αντικείμενα και μνημεία (κτήρια, μνημεία, έργα τέχνης κ.ά.),
2. άυλη πολιτιστική κληρονομιά (έθιμα, γλώσσα, παραμύθια, παραδοσιακά παιχνίδια κ.ά.)
3.  φυσική κληρονομιά (π.χ. τοπία και βιοποικιλότητα).

Τι ακριβώς είναι άυλη πολιτιστική κληρονομιά;

Η σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει UNESCO,  περιλαμβάνει τα εξής: 

α) Προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (παραμύθια, μύθοι και διηγήσεις, αφηγηματικά τραγούδια).
β) Τέχνες του θεάματος, ή ορθότερα «επιτελεστικές τέχνες» (χορός, μουσική, λαϊκό θέατρο).
γ) Κοινωνικές πρακτικές, οι τελετουργίες και οι εορταστικές εκδηλώσεις (λαϊκά δρώμενα, έθιμα ευετηρίας, έθιμα στον κύκλο του χρόνου, σημαντικοί σταθμοί στη ζωή του ανθρώπου).
δ) Γνώσεις και πρακτικές, που αφορούν στη φύση και το σύμπαν (παραδοσιακές καλλιέργειες, εθνοβοτανική γνώση, λαϊκές αντιλήψεις για τη μετεωρολογία κ.ά.).
ε) Τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία (υφαντική, αγγειοπλαστική, ξυλοναυπηγική κ.ά.).

Τι έχει κατοχυρώσει η Θεσπρωτία ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά;

Η Θεσπρωτία από μόνη της δεν έχει συμπεριλάβει ούτε τα πηγάδια του Σουλίου στον κατάλογο της UNESCO. Η Θεσπρωτία συμπεριλαμβάνεται μόνο στον κατάλογο του πολυφωνικού τραγουδιού, που έχει αναγνωριστεί από το 2016. Βεβαίως, πολυφωνικό ηπειρώτικο τραγούδι συναντάμε εκτός από τα βόρεια σύνορα της Θεσπρωτίας κατεξοχήν στη βορειοδυτική πλευρά των Ιωαννίνων και σε χωριά Βορειοηπειρωτών.  

Ο θεσπρωτικός λαός έχει να κερδίσει πολλά από την ανάδειξη του άυλου πλούτου του, ο οποίος ενίοτε συνδέεται και με την κατηγορία των υλικών αγαθών (π.χ. χορός σε συνδυασμό με τις τοπικές φορεσιές) ή με απτά μνημεία πχ. πηγάδια, γέφυρες, κάστρα κ.ά., τα οποία ενίοτε συνδέονται με παραμύθια, έθιμα, λαϊκές δοξασίες κ.ά.

Ο πλούτος της παραδοσιακής μουσικής συνδέεται και με τις πληθυσμιακές ομάδες που απαρτίζουν τη Θεσπρωτία. Ντόπιους ή μετακινούμενους, Βλάχους, Αρβανίτες, Σαρακατσάνους, Μικρασιάτες της Κιλικίας, της Σμύρνης, Πόντιους πρόσφυγες κ.ά.  

Η μουσική, ο χορός, οι συνθηματικές γλώσσες, οι επαγγελματικές συνήθειες  

Οι διαφορετικές μουσικοχορευτικές ταυτότητες της Θεσπρωτίας, που συνδέονται και με διαφορετικές φορεσιές από τη Μουργκάνα ως το Σούλι κι από τη Σαγιάδα και το Ντούσκο ως την Παραμυθιά, τα παραδοσιακά επαγγέλματα, οι μύθοι, οι συνθηματικές γλώσσες που αναπτύχθηκαν από διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες (π.χ. καλαϊτζήδες, βαρελάδες κ.ά.) αποτελούν έναν σημαντικό άυλο πλούτο της περιοχής. 

Αυτός πρέπει ν΄αναδειχτεί μέσα από αναπαραστάσεις εθίμων, θεατρικά δρώμενα, παραμύθια για παιδιά, παραδοσιακά παιχνίδια, ημερίδες, συνέδρια κ.ά. προσφέροντας ένα πολιτιστικό μοντέλο, βασισμένο στην ιστορία και τις συνήθειες των κατοίκων της περιοχής.

Το έθιμο λ.χ. του μαζέματος του καλαμποκιού με τραγούδια από γυναίκες των Φιλιατών ατόνησε, όταν ερήμωσαν τα χωριά και θέριεψαν τα βάτα, δεν έχει παρουσιαστεί. Το γεγονός ότι στη Σαγιάδα είχαμε ενδυμασία ανδρών με βράκα το μάθαμε χάρις στο βιβλίο, που επιμελήθηκε ο Μιχάλης Πασιάκος με φωτογραφίες του Γαλλοελβετού Φρεντερίκ Μπουασονά. Δυστυχώς, ένα μεγάλο κομμάτι από τις παραδοσιακές φορεσιές της περιοχής χάθηκε. Οι γυναίκες της Θεσπρωτίας έκαναν τάμα τις νυφιάτικες φορεσιές κυρίως, όταν είχαν αποβολές ή τις έδιναν σε δύσκολες εποχές για ένα κομμάτι ψωμί. 

Η ανάδειξη της θεσπρωτικής κουλτούρας

Η ανάδειξη της θεσπρωτικής κουλτούρας, του προφορικού λόγου, ακόμη και της μουσικότητας του γλωσσικού ιδιώματος, μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος έλξης ειδικά τους θερινούς μήνες για την περιοχή μας, όπως συνέβη κατά το παρελθόν με το πολυφωνικό φεστιβάλ. 

Βασική αρχή είναι να συνδεθούν με την εθνολογική, λεξικολογική, διατροφική, μουσική και χορολογική έρευνα αλλά και με τον τουρισμό και την αγροδιατροφή της περιοχής. Χιλιάδες επισκέπτες συρρέουν κάθε χρόνο για να δουν το έθιμο του Γενίτσαρου και της Μπούλας στη Νάουσα, χιλιάδες επισκέπτες πηγαίνουν για να δουν τα Ραγκουτσάρια στην Καστοριά κ.ά.

Η νεολαία και η πολιτιστική κληρονομιά 

Υπάρχουν αξιόλογοι φορείς και στην πόλη της Ηγουμενίτσας, στις κωμοπόλεις, τα χωριά αλλά και στους απόδημους που έχουν να επιδείξουν σημαντικό μουσικοχορευτικό, θεατρικό και γενικότερα πολιτιστικό έργο. 

Όλα αυτά τα κομμάτια του παζλ, το μουσικό γυμνάσιο Ηγουμενίτσας, τα ωδεία, οι μπάντες, οι θεατρικές ομάδες της Θεσπρωτίας, η κινηματογραφική λέσχη, οι πολιτιστικοί σύλλογοι σε συνεργασία με πανεπιστημιακές σχολές, σημαντικούς αναγνωρισμένους πολιτιστικούς φορείς, όπως είναι το Θέατρο Δόρας Στράτου και τα συναρμόδια υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού, μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για μία άλλου τύπου ανάπτυξη, βασισμένη στο πολιτιστικό προφίλ της Θεσπρωτίας, προς όφελος και της τοπικής οικονομίας. 

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι σημαντική γιατί αποτελεί κομμάτι της ιστορίας και της ταυτότητας του τόπου μας. Το αυθεντικό δημιουργεί πάντα προϋποθέσεις για ανάπτυξη και προκοπή, κι ο κόσμος είναι υποψιασμένος κι αντιλαμβάνεται εύκολα τις κακές απομιμήσεις…

Όλα αυτά προϋποθέτουν σεβασμό στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Θεσπρωτίας, οργανωμένα και με τη σύμπραξη των νέων ανθρώπων, που θα πρέπει ν’ αγκαλιάσουν και να χρωματίσουν με τον δικό τους τρόπο, ώστε κάθε τέτοια πρωτοβουλία, να έχει συμμετοχή και διάρκεια στον χρόνο. 

* Η Άννα Στεργίου είναι κοινωνιολόγος και κοινοβουλευτική συντάκτρια κι υποψήφια με τον ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ στον νομό Θεσπρωτίας