Η κατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς 25.11. 1912
Η κατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς 25.11. 1912
Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Η Σκάλα της Παραμυθιάς
Μέχρι το 1933 η οδική σύνδεση Πάργα – Παραμυθιά – Ιωάννινα και τ’ ανάπαλι γινόταν μέσω της Σκάλας της Παραμυθιάς.
Η Σκάλα¹ της Παραμυθιάς ή Κακιά Σκάλα, όπως ήταν τότε γνωστή, είναι ένα βαθύ και στενό φαράγγι, το οποίο κόβει την οροσειρά Κορύλα ( όρη της Παραμυθιάς ) στα δύο, σχηματίζοντας απότομες πλαγιές, με μικρές και μεγάλες γράβες (σπηλιές) μέσα στις οποίες φωλιάζουν αετοί και αγριοπερίστερα. Εντός του φαραγγιού αυτού κατεβαίνει ρέμα και αριστερά του διερχόταν μονοπάτι, στρωμένο καλντερίμι. Το μονοπάτι αυτό με δυσκο-λία και κινδύνους διάβαιναν πεζοί και καραβάνια από και προς τα Γιάννενα.
Τη σημασία της Σκάλας της Παραμυθιάς αντιλήφτηκε και ο πανούργος Αλή Πασάς των Ιωαννίνων. Για το λόγο αυτόν έκτισε σε λόφο, αριστερά της Σκάλας, πηγαίνοντας για Παραμυθιά κούλια, πού λειτουργούσε ως φυλάκιο και παρατήριο. Αργότερα, απέναντι από το χωριό Ελευθεροχώρι και στην κορυφή λόφου, κατασκεύασε κάστρο, γνωστό ως κάστρο του Ελευθερο-χωρίου. Το κάστρο αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο τόσο στον πρώτο βαλκα-νικό πόλεμο 1912 – 1913, όσο και κατά τη διάρκεια της Κατοχής 1941-1945.
Στη Σκάλα της Παραμυθιάς διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια της Τουρκο-κρατίας πολλές μάχες και χύθηκε πολύ ανθρώπινο αίμα. Εδώ το 1912 Έλληνες τραυμάτισαν στο πόδι τον Αγάκο Πρόνιο, τον μεγάλο αγά της Παρα-μυθιάς, αφήνοντάς τον ανάπηρο σ’ όλη του τη ζωή. Ο Αγάκος επέζησε, επειδή προσποιήθηκε το νεκρό. Δυτικά της θέσης αυτής αντάρτες της Εθνικής Αντίστασης φόνευσαν στις 26.09.1943 έξι Γερμανούς στρατιώτες.
Η Σκάλα της Παραμυθιάς από στρατιωτικής και εμπορικής άποψης είχε μεγάλη σημασία, καθότι απ’ αυτή διήρχοντο όλες οι στρατιωτικές δυνάμεις, τα πολεμικά εφόδια και τα παντός είδους εμπορεύματα με κατεύθυνση Γιάννενα – Παραμυθιά – Μαργαρίτι και Πάργα και τ’ ανάπαλι.
Κρίνεται αναγκαίο το ιστορικό αιματοβαμμένο μονοπάτι της Σκάλας της Παραμυθιάς, προτού καταστραφεί τελείως, με ενέργειες του Δήμου Σουλίου να κριθεί διατηρητέο και στη συνέχεια να αναδειχτεί και προβληθεί τουριστικά, ώστε να γίνει γνωστό σε όλους τους ΄Ελληνες και ξένους επισκέπτες της Παραμυθιάς.
Σήμερα μάλιστα (2017), που διέρχεται πλησίον της και η Εγνατία οδός, θα μπορούσε να τοποθετηθεί μια πινακίδα με την επιγραφή « Σκάλα της Παραμυθιάς »
Το θέμα τίθεται υπόψη του αρμόδιου για τουριστικά θέματα του ανωτέρω Δήμου.
- Σκάλα : Εδώ σημαίνει στενή διάβαση. Η Σκάλα της Παραμυθιάς βρίσκεται πέντε (5) περίπου χιλιόμετρα ΒΑ της Παραμυθιάς με κατεύθυνση το Πόποβο (Αγία Κυριακή). Σύμφωνα με την παράδοση, τη Σκάλα της Παραμυθιάς άνοιξε η Μονοβύζα, κυνηγώντας το λύκο που μέσα από την πέτρινη σαρμανίτσα τής άρπαξε το παιδί. Επειδή δεν μπόρεσε να τον πιάσει, έριξε εναντίον του μεγάλο λιθάρι. Με το λιθάρι αυτό χώρισε το βουνό στα δύο, σχηματίζοντας τη Σκάλα της Παραμυθιάς.
Η Παραμυθιά και τα πολιορκούμενα Γιάννινα
Μετά την κήρυξη του πρώτου Βαλκανικού πολέμου (05.10.1912), ο Ελλη-νικός στρατός, που είχε συγκεντρωθεί στην ΄Αρτα υπό την Αρχηγία του στρατηγού Κωνσταντίνου Σαπουντζάκη, πέρασε χωρίς αντίσταση τη γέφυ-ρα του ΄Αραχθου και, αφού κατέλαβε την Φιλιππιάδα, προχώρησε για τα Ιωάννινα και την Πρέβεζα. Ο αποκλεισμός των Ιωαννίνων άρχισε τόσο από την Κόνιτσα όσο και από το Μέτσοβο. Τα βασικά είδη διατροφής στην πόλη των Ιωαννίνων μέρα με την ημέρα άρχισαν να εκλείπουν.
Για την ολοκλήρωση του αποκλεισμού των Ιωαννίνων, ο στρατηγός Κων-σταντίνος Σαπουντζάκης έδωσε εντολή, πάση θυσία, να καταληφθεί η Σκάλα της Παραμυθιάς, ώστε να αποκοπεί όχι μόνο η μετακίνηση τουρκικών στρατευμάτων και πολεμοφοδίων από την Παραμυθιά προς τα Ιωάννινα αλλά και ειδών διατροφής.
Για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού στις 12.12.1912 απέστειλε από τη Φιλιππιάδα προς τον αρχηγό του Μ.Σ.Η., Αντισυνταγματάρχην Χρ. Μαλάμον, το παρακάτω τηλεγράφημα :
« Αντισυνταγματάρχην Μαλάμον
Μ π α ο υ σ ι ο ύ ς
Γνωρίζομεν υμίν ότι οι λόχοι των εθνοφρουρών οι ταγμένοι κατά μήκος της οδού Τόσκες Τσαρίτσανα Μπαουσούς Ελευθεροχώρι σκοπόν έχουσι να καλύπτωσι τας διαβάσεις του Ολύτσικα από πάσης εκ δυσμών επιχειρήσεως του εχθρού εναντίον του αριστερού πλευρού του ημετέρου στρατού. Συνεπώς εν τη εννοία ταύτη δέον να συνεννοείσθε μετά των λόχων τούτων και καθο-δηγείτε αυτούς εν τη εκτελέσει της εντολής των. Δεν πρέπει δε οι λόχοι ούτοι να απσυρθώσιν προς βορράν, καθ’ όσον παύει τότε ο σκοπός της αποστολής των, αποκαλυπτομένου του αριστερού πλευρού ημών. Δια των σωμάτων άτινα υμείς διαθέτετε, θέλετε, αφ’ ενός μεν επιζητείτε να εμποδίσετε πάσαν κάθοδον του εχθρού προς τας δυτικάς προσβάσεις του Ολύτσικα, αφετέρου δε πάλιν να έχετε διακεκομμένην την προς Παραμυθιάν άγουσαν, όπως ούτως στερείται ο αντίπαλος μιας σημαινούσης οδού επισιτισμού ή επικουριών.
Φιλιππιάς 10.12.12
Σ α π ο υ ν τ ζ ά κ η ς »
Ακολουθούν δύο (2) διαταγές του Δημήτρη Τ. Νότη Μπότσαρη (αρχές Νοεμβρίου 1912) προς τους οπλαρχηγούς Γεώργιο Καρρά και Νικόλαο Κουτούπη :
– Κ. Δ. Στεργιοπούλου : « Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωση της Ηπείρου (Οκτώβριος – Νοέμβριος 1912), Αθήνα 1968,
« Αριθμ. 53.
Προς Οπλαρχηγούς Γ. Καρράν και Ν. Κουτούπην,
Διατάσσω την κατάληψιν της Σκάλας της Παραμυθιάς συγχρόνως δε εξουσιοδοτώ αμφοτέρους όπως μετέρχεσθε παν μέσον δια την εξυπηρέτησιν του επιδιωκομένου σκοπού υπό των χωρικών προς τους οποίους δίδω την εντολήν να είναι πρόθυμοι εις ό,τι τους χρειάζεσθε.
Ζώριστα 2 Νβρίου 1912
[Μπότσαρης]
Αριθ.54
Προς τους οπλαρχηγούς Κουτούπην και Καρράν.
Διατάσσω όπως διοργανώσητε τα χωριά της περιφερείας Σας και διορίσητε ομαδάρχας εκείνους τους οποίους νομίζετε ικανοτέρους ώστε να μαζεύονται γρήγορα οι οπλοφόροι οσάκις η ανάγκη το καλεί.
Ζώριστα² 2 Νβρίου 1912
[ Μπότσαρης ] »
Στις παραπάνω διαταγές ο υπολοχαγός Δημήτριος Νότη Τ. Μπότσαρης, αρχηγός του Μικτού Στρατεύματος Ηπείρου, αφού διέταξε τους οπλαρχηγούς Νικόλαο Κουτούπη και Γεώργιο Καρρά να καταλάβουν τη Σκάλα της Παραμυθιάς, τους εξουσιοδότησε για την επίτευξη του σκοπού αυτού να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο προς τους χωρικούς οι οποίοι θα επιδείκνυαν απροθυμία να υπακούσουν στις διαταγές τους. Επίσης, για την καλύτερη οργάνωση των Σωμάτων τους και την ταχεία συγκέντρωση των ανδρών, τους διέταξε να διορίζουν στα χωριά τους ικανότερους ομαδάρχες.
2. σ.σ Το χωριό Ζώριστα το 1928 μετονομάστηκε σε Πεντόλακκο
– Βασίλη Κραψίτη : Νικόλαος Χρ. Κουτούπης , Αθήνα 1978, σελ. 8.
(Από το Αρχείο του Παραμυθιώτη Γεωργίου Ζαρανίκα, δικηγόρου εις Αθήνας )
(…) Υπήρχαν βέβαια οι διαταγές του αρμόδιου του αγώνα Δημ. Μπότσαρη για βίαιη επιστράτευση και υποταγή των χωρικών στους ανωτέρους τους, μέχρι ακόμα και τη σύλληψή τους και αποστολή στο Αρχηγείο (…) »
Μετά τη λήψη των επιστολών υπ’ αριθ. 53 και 54 ο Νικόλαος Κουτούπης και ο Γεώργιος Καρράς κάλεσαν στο Πόποβο όλους τους αρχηγούς και οπλαρχηγούς των αντάρτικων και εθελοντικών Σωμάτων της περιοχής. Εκεί, αφού τους έκαναν γνωστό το περιεχόμενό των επιστολών αυτών και συζήτησαν από κοινού την εμπόλεμο κατάσταση, συνέταξαν την υπ’ αριθ. 140 / 5 Νοεμβρίου 1912 επιστολή, την οποία και απέστειλαν με τις υπογρα-φές όλων προς το Δημήτρη Νότη Τ. Μπότσαρη (Βλ. παρακάτω) :
Ακολουθεί η απαντητική επιστολή :
– Του Κ.Δ. Στεργιοπούλου (ό.α.)
« Αρ.140 [ Α.Μ.]
Εν Ποπόβω τη 5 Νοεμβρίου 1912
Προς τον Αρχηγόν Δημ. Τ. Βότσαρην
Εις Ζ ώ ρ ι σ τ α ν
Κύριε Αρχηγέ,
Ελάβαμεν τας δύο επιστολάς εις την μίαν είδομεν να μας διατάσετε να καταλάβομεν τη σκάλα και να κόψωμεν την συγκοινωνίαν Παρα-μυθιάς – Ιωαννίνων, εις δε την άλλην να διορίσωμεν Σωματάρχες εις τα χωρία και να τους προσκαλώμεν, όταν το καλεί η ανάγκη να χτυπώμεν τον εχθρόν.
Εάν θέλετε Κύριε Αρχηγέ να εργασθώμεν και να κόψωμεν την συγκοινωνίαν Παραμυθιάς – Ιωαννίνων ημείς απ’ εδώ δεν δυνά-μεθα να το πράξωμεν εάν δεν στείλης άνδρας ιδικούς σου ικανούς να πιάσουν το βουνό Σάββα, να κόψουν αυτοί απ’ εκεί την συγκοι-νωνίαν των Ιωαννίνων, να εξασφαλισθώσιν και τα χωρία εκείνα, ότι αφού κτυπήσωμεν ημείς εδώ τας προφυλακάς της Παραμυθιάς εις το Κάστρο του Ελευθεροχωρίου και πιάσωμεν την σκάλα και εμποδίσωμεν την διάβασιν των τούρκων, δεν θα ημπορούν οι Τούρκοι να περάσουν από του Πλέσσα και κάτω να κάψουν τα χωριά και να έλθωμεν να μας προσβάλωσιν και ημάς από τα νώτα. Όταν πιασθεί το βουνό Σάββα ή από του Πλέσσα και εμποδίσητε την διάβασιν των Τούρκων των Ιωαννίνων προς τα μέρη μας τότε αμέσως να μας ειδοποιήσουν και ημάς εδώ να πιάσωμεν την σκάλα και να κτυπήσωμεν των προφυλακών και τους εξαναγκάσωμεν να περιορισθώσιν εις την Παραμυθιάν και να τους πολιορκήσωμεν εκεί.
Επληροφορήθημεν ότι (20) είκοσι είς (25) Τούρκοι Παραμυθιώται επέρασαν σήμερον το πρωί με άλογα και πηγαίνουν στα Ιωάννινα να πάρουν πολεμοφόδια και άλλα χρειώδη μεταξύ των οποίων ευρίσκονται και μερικοί επιφανείς αγάδες. Εάν μας είχον έλθει τα όπλα από την Φιλιπιάδα και να είχατε πιάσει την θέσιν Σάββα ημείς εδώ θα κατελαμβάνομεν τας επικαίρους θέσεις και θα εκτυπού-σαμεν των Τούρκων τώρα όπου θα επιστρέφωσιν από τα Ιωάννινα να πάρωμεν και τα όπλα των και τα φισίγγια και λοιπά πράγματά των με τα ζώα των και να φονεύσωμεν και τους Αγάδες και αν τους συνοδεύη και στρατός να έλθη προς ενίσχυσιν της Παραμυθιάς θα τους εκτυπούσαμεν και θα τους εφονεύομεν, διότι άνδρας έχομεν αλλά όπλα καλά δεν έχομεν ει μη (30) τριάκοντα και άλλα τόσα εις το σώμα του Δεληγιαννάκη, ο οποίος ήλθεν εδώ να συνεργασθώμεν κατά διαταγήν του Γεν. Αρχηγείου. Εάν όμως Υμείς δύνασθε ή προλάβητε να μην έχουν επιστρέψει να στείλετε 50 – 100 άνδρας να καταλάβωσιν την θέσιν Σάββα και κάτω παρά το Πλέσσα και άλλας θέσεις, όχι μόνον θα τους εφόνευον όλους και θα έπερναν και τα πολεμοφόδια των αλλά θα συνετέλουν να επισπεύσωμεν και απ’ εδώ την κατάληψιν της σκάλας και να κτυπήσωμεν του Κάστρου και των λοιπών προφυλακών και να τους περιορίσωμεν και πολιορ-κήσωμεν εντός της Παραμυθιάς. Δια τον σκοπόν τούτον γράφωμεν εις Μανωλέσα και του Αρχηγού Μάνου και συνενοηθείτε μετ’ αυτού και παρακαλέσετε τον και ίσως έλθη ο ίδιος να καταλάβη του Σάββα και τα πέριξ του Πλέσσα να μας διευκολύνη την εργασίαν μας και ημών και να φονεύση και τους Τούρκους που θα επιστρέ-φουν εδώ από τα Ιωάννινα, και θα έλθη προθύμως αφού μάθη και από ημάς και σας ότι οι Τούρκοι ήλθον στα Ιωάννινα δια να πάρουν όπλα και πολεμοφόδια, και μάλιστα ενώ δεν ευρίκεται και πολύ μακράν αφού είναι στην Μανωλέσα.
Μετ’ υπολήψεως και αγάπης
Οι Αρχηγοί
Νικόλαος Κουτούπης, Μαρ. Δεληγιαννάκης
Οι οπλαρχηγοί και Σωματάρχαι
Βασίλειος Βερναδάκης, Γεώργ. Καράς, Σπυρ. Γιώτης
Λάμπρος Σταυρόπουλος, Κίτσος Κέλαις, Κώστας Ράπτης
Θανάσης Καράς
Για τις προτάσεις που περιέχονται στην παραπάνω επιστολή, ο Στρατηγός Δημήτριος Νότη Τ. Μπότσαρης, στην υπό ημερομηνία 01.06.1978 επιστολή του προς το Σύλλογο Φίλοι του Σουλίου, γράφει :
« Εις την επιστολήν των οπλαρχηγών προς εμέ, εν σχέσει με την επιχείρησιν καταλήψεως της Σκάλας της Παραμυθιάς, κατά την οποίαν έπεσε (σ.σ. ο Ν. Κουτούπης ), παρουσιάζονται απόψεις ορθαί εις πολλά σημεία …».
(Πηγή : Βασίλη Κραψίτη : Νικόλαος Χρ. Κουτούπης (ό.α.) σελ. 11)
Η άφιξη του ανθυπολοχαγού Βασίλειου Τεριακίδη
Για την κατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς αφίχθη στο Πόποβο ο ανθυπολοχαγός Βασίλειος Τεριακίδης με δύναμη εκατό (100) ευζώνων. Εκεί συνάντησε τους οπλαρχηγούς :
– Μάρκο Δεληγιαννάκη με τον αδερφό Ηλία από την Αργυρούπολη του Ρεθύμνου με 26 Κρήτες.
– Κουτούπη Νικόλαο από το Πόποβο με 80 Ποποβίτες
– Τους αδελφούς Γεώργιο και Αθανάσιο Καρρά από το Λιβίκστα (Ζωτικό) με 150 ή 180 οπλίτες
– Τους Παπατρομάρα (Δημήτριο Λιόντο) και Σπανοβαγγέλη (Μάρκο Κο-λιούση ) από το Βερνίκο με 30 οπλίτες.
– Το Βάρφη από την Κέρκυρα με 10 οπλίτες
– Τον Κρομμύδα Σπυρίδωνα με 50 από τη Γερολίμνη
Στις 25-26/ 11.1912 οι παραπάνω ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις υπό την αρχηγία του υπολοχαγού Τεριακίδη Βασίλειου εξαπέλυσαν μεγάλη επίθε-ση εναντίον των Τούρκων του Κάστρου του Ελευθεροχωρίου, της Σκάλας της Παραμυθιάς και του χωριού Ελευθεροχωρίου. Μετά από σφοδρή μάχη, που διήρκεσε όλη την ημέρα, τα παραπάνω φρούρια έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων.
( Για τη λεπτομερή διεξαγωγή της μάχης : βλ. : Κωνσταντίνου Πανταζή : « Οι Σουλιώτες », 1973, σελ. 469 -473 και Βασίλη Κραψίτη : « Οι Σουλιώτες από το έπος του Μεσολογγίου μέχρι της εποχής (1823 -1983), σελ. 178 – 180 )
Το αποτέλεσμα της μάχης
Από τις ελληνικές δυνάμεις έπεσαν στο πεδίο της μάχης :
- Ο Κουτούπης Νικόλαος, οπλαρχηγός από το Πόποβο
- Ο Τελέλης Αναστάσιος, οπλίτης από το Πόποβο
- Ο Αθανασίου Ιωάννης, οπλίτης από το Πόποβο
- Ο Τζαλαβράς Θεόδωρος, οπλίτης από το Πόποβο
- Ο Πατεράκης Μανώλης, οπλίτης από την Κρήτη
- Ο Μακαρώνας Γεώργιος, οπλίτης από τα Γιάννινα
- Ο Τζούρτζος Σιώζος (Θεόδωρος), οπλίτης από τη Λαμπανίτσα
Τραυματίες : Ο οπλαρχηγός Μάρκος Δεληγιαννάκης (ελαφρώς).
Από τις εχθρικές δυνάμεις έπεσαν : Ογδόντα (80) στρατιώτες.
Αιχμάλωτοι : Σαράντα (40) στρατιώτες
Λάφυρα : εκατό (100) όπλα Μάουζερ και σαράντα (40) Μαρτίν ως και πολλά πυρομαχικά.
– Τηλεγράφημα για την κατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς :
« Γρετσανά 30 Νοεμβρίου 1912
Ο Διοικητής των εθελοντικών Σωμάτων
και Σώματος Στρατού
Συνταγματάρχης Μαλάμος Χρήστος
Προς το Αρχηγείον Στρατού Ηπείρου
Χάνι Τεφήκ Βέη
Περί της μάχης της Σκάλας της Παραμυθιάς
Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω ότι προχθές εγένετο μάχη εις την Σκάλα της Παραμυθιάς, καταληφθείσης τελείως ταύτης υπό των Σωμάτων Τεριακίδη Υπολ., Κρομμύδα και Κουτούπη. Κατά την μάχην εφονεύθησαν 5 – 6 αντάρται, ων οις και ο οπλαρχηγός Κουτούπης και δύο στρατιώται και ο οπλαρχηγός Δεληγιαννάκης επληγώθη. Εκ των Τούρκων εφονεύθησαν 150 και επληγώθησαν περισσότεροι. Συνελήφθηκαν δε και 40 αιχμάλωτοι ους απέστειλα εις την Άρταν.
Παραμυθιά παρεδόθη.
Χ. Μαλάμος »
– Ηπειρωτική Εστία (περιοδικό), τεύχος 10, Φεβρουάριος 1953, σ. 134
(Αλ. Λεβαδέως
Την 26)11)12 ο ίδιος (σ.σ. ο Τεριακίδης) αναφέρει ότι μετά μάχην διαρκέσασαν όλην την ημέραν, κατέλαβε Σκάλαν Παραμυθιάς, βοηθούμενος υπό των οπλαρχηγών Κουτούπη, Βάρφη, Κρομμύδαν μεθ’ 75 ανδρών και 100 χωρικών ως και τα υπερκείμενα 2 φρούρια. Λάφυρα, 100 όπλα Μάουζερ, 40 Μαρτίν, αιχμάλωτοι 40, νεκροί μόνον εντός της στενωπού Σκάλας 80, εις Πεδιάδα Παραμυθιάς άπειρα πτώματα Τούρκων. Κατά την μάχην ταύτην έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι οι μυθικής ανδρείας οπλαρχηγοί Κουτούπης, Ζαρκάδας, και το ηρωικό παλληκάρι` των Ιωαννίνων Γ. Μακαρώνας. »
– Σπύρου Μουσελίμη : « Το Πόποβο » Γιάννινα 1970, σελ. 48 :
« … Τα στενά (εν. τη Σκάλα της Παραμυθιάς) είναι το κλειδί του τόπου μεταξύ των ορεινών και πεδινών Θεσπρωτίας και είναι ανάγκη να ανακαταληφθεί από τους ΄Ελληνες. Γι αυτό στις 20 Νοέμβρη 1912, συγκεντρώνονται στο Πόποβο αρκετές ένοπλες δυνάμεις. Ο Κρητικός Μάρκος Δεληγιάννης με 30 Κρητικούς και Ηπειρώτες αντάρτες, ο Κερκυραίος Βάρφης, αξιωματικός της Ελλην. Χωροφυλακής με 10, οι αδερφοί Καραίοι από τη Λιβίκιστα με 150, ο Παπα Δημήτρης Λιόντος με το Γρηγόρη Μάρκο Κολιούση (καπετάν Σπανοβαγγέλη) από το Βερνίκο με 30 κι άλλοι ένοπλοι χωρικοί, εξόν ο Νικόλα Κουτούπης με 80 Ποποβίτες. Καταφθάνει κι ο Τεριακίδης από το Πρεβεζιάνικο με 82 ΄Ελληνες στρατιώτες από τους οποίους 3 λοχίες εύζωνοι … .
Στις 25 Νοεμβρίου 1912 γίνεται επίθεση. ΄Υστερα από μεγάλη μάχη κυριεύεται το Κάστρο και καταλαβαίνονται τα Στενά. … ».
Μνήμες για τον Γεώργιο Καρρά
– Ο Κωνσταντίνος Καρράς (Ποταμιά Γλυκής), απόγονος των οπλαρχηγών αδελφών Καρρά:
« Το σπίτι του οπλαρχηγού Γιώργου Καρρά και το δικό μας ήταν στο Ζωτικό στην ίδια γειτονιά. Ο Γιώργος ήταν δυνατός άντρας, καλός και δίκαιος. Η γυναίκα του μας έλεγε ότι ήταν πουλί άπιαστο. Πολέμαγε με τους Τούρκους και τους έφευγε μέσα από τα χέρια. Στο Ζωτικό ακόμα υπάρχει η τοποθεσία με το όνομα « Το λημέρι του Γιώργου Καρρά » Όταν πήραν τη Σκάλα της Παραμυθιάς, ο Γιώργος Καρράς έπιασε αιχμάλωτους πολλούς Τούρκους και, ενώ τους είπε ότι θα τους παν στα Γιάννενα, αργότερα κατόπιν διαταγής των ανωτέρων του, τους εκτέλεσε »
– Ο Κώστας Καρράς (Μουκοβίνα) (εγγονός του Γεωργίου Καρρά)
« Ο οπλαρχηγός Γιώργος Καρράς ήταν παππούς μου, από τον πατέρα μου το Δημήτρη. Ψηλά στη Βριτζάχα σώζονται ακόμα σήμερα οι τοποθεσίες με τα ονόματα « Το λημέρι και η τρύπα (σπηλιά) του Γιώργου Καρρά ».
Το χωριό μας την εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν τσιφλίκι του Πρόνιου, μεγάλου αγά της Παραμυθιάς. Σ’ αυτόν οι χωριανοί μας έδιναν όλους τους φόρους από τα χωράφια και τα ζώα και οι γυναίκες του πήγαιναν ακόμα και ζαλίκια τσάκνα, για το προσά-ναμμα της φωτιάς. …
Μια μέρα η γυναίκα του Γιώργου Καρρά, η Βασιλική πήγε να κόψει καλαμιά στα χωράφια του χωριού μας. Ο αγάς, όταν το ’μαθε, τη μάλωσε. Από τότε ο Γιώργος στράφηκε εναντίον του. Γι’ αυτό όταν μια φορά οι χωριανοί μας ξεκίνησαν για την Κοσμηρά των Ιωαν-νίνων, για να παραδώσουν στη γυναίκα του Πρόνιου τους φόρους (βούτυρο και γεννήματα ), ο Γιώργος Καρράς βγήκε μπροστά.:
– Πίσω, τους είπε. Πάτε στα σπίτια σας. Αντί για σας θα πάω εγώ στην Κοσμηρά « να δώσω τους φόρους » στη γυναίκα του αγά.
Και πράγματι πήγε μόνος του. Κι όταν συναντήθηκε με τη γυναίκα του Πρόνιου, αντί να της παραδώσει τους φόρους, την απήγαγε, σκο-τώνοντας κι όλους τους συνοδούς της.
Μόλις έμαθε ο Πρόνιος ότι ο Γ.Κ. απήγαγε τη γυναίκα του, έστειλε αμέσως στο Ζωτικό εξήντα στρατιώτες, για να τον σκοτώσουν. Την ημέρα αυτή ο Γιώργος ήταν στο σπίτι της πεθεράς του, στην οποία είχε πάει σώγαμπρος. Σα βγήκε η πεθερά του στην αυλή και είδε ότι οι Τούρκοι στρατιώτες είχαν κυκλώσει το σπίτι της, μπήκε μέσα και είπε στο Γιώργο :
– Γιωργάκη μου, σ’ έχουν κλεισμένο.
Αμέσως ο Γιωργάκης βγήκε έξω και φωνάζοντας δυνατά, κάντε ρούγα (δρόμο), σας έφαγα όλους, έφυγε για το βουνό. Μετά από μέρες άφησε ελεύθερη τη γυναίκα του Πρόνιου χωρίς να τη βασα-νίσει ή να τη θίξει ηθικά.
Μετά το επεισόδιο αυτό, ο Γιώργος Καρράς βγήκε στο βουνό. … » .
Ο Νικόλαος Κουτούπης ( 1885 – 1912 )
Ο Νικόλαος Κουτούπης γεννήθηκε στο Πόποβο (Αγία Κυριακή). Είχε μυηθεί στο Ηπειρωτικό Κομιτάτο. Σχημάτισε αντάρτικο σώμα αποτελούμενο από 80 ανδρες. Συνεργαζόταν με τον τακτικό ελληνικό στρατό το ΜΣΗ και τα άλλα Αντάρτικα και Εθελοντικά Σώματα. Έδωσε πολλές μάχες με τους Τούρκους και με τις άτακτες αλβανικές συμμορίες, πέφτοντας ηρωικά μαχόμενος την 26ην Νοεμβρίου στη Σκάλα της Παραμυθιάς.
Ο Σύλλογος « Φίλοι του Σουλίου » αναγνωρίζοντας την προσφορά του προς την πατρίδα, ανέγειρε στην Παραμυθιά και επί της οδού Κωνσταντίνου Καραμανλή, πλησίον του Δημοτικού Σχολείου Βούλγαρη, ορειχάλκινη προ-τομή, έργο του Παύλου Βρέλη. Τα αποκαλυπτήρια της έγιναν στις 19.09.1973.
Ο Νικόλαος Κουτούπης
(Φωτ. (2) Η φωτ. είναι από το βιβλίο του Σπύρου Μουσελίμη « Το Πόποβο »,(ό.α.) σελ. 38
Η λαϊκή μούσα τραγούδησε το Ν. Κουτούπη με το παρακάτω έμμετρο, που μού έστειλε ο ανιψιός του ΄Ιωνας Πάσχος, συνταξιούχος τραπεζικός, :
Εσείς πουλιά πετούμενα που πάτε στον αέρα,
μην είδατε, μην κούσατε το Νίκο τον Κουτούπη;
Στην ΄Αρτα βγαίνει γι’ άρματα, στο Σούλι Καπετάνιος.
και στο καημένο Ρωμανό βαρεί και πέντε κλέφτες.
Το Λάμπρο Λέζο βάρεσε, το Σίμο το γουρούνι …
– Ο Καριωτίτης Αλέξανδρος Βασιλείου Πατσιούρας ( έγγονος του Νικ. Κουτούπη ) :
« Ο Νίκος Κουτούπης, παππούς μου από τη μάνα μου, γεννήθηκε στο Πόποβο. ΄Ηταν οπλαρχηγός μεγάλου αντάρτικου Σώματος. Σκοτώθηκε στη μάχη για την κατάληψη της Παραμυθιάς το 1912. Ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο της γενέτειράς του. Πίσω του άφησε τη γυναίκα του Πανάγιω και τα παιδιά του : Βασιλική (μάνα μου), Βασίλη και Σοφία, σύζυγο του Δημήτρη Πάσχου ».
Ο Αναστάσιος Τελέλης (1877 – 1912)
Ο Αναστάσιος Τελέλης γεννήθηκε στο Πόποβο. Παντρεύτηκε την Αικατερίνη Κάτσιου. Μαζί της απόκτησε τρεις κόρες, τη Χρύσω, την Βασιλική και την Φωτεινή. (Πηγή Δήμος Σουλίου – Χριστίνα Γώγου)
– Η ΄Αννα Ντάνη – Βασιλείου (εγγονή του Αναστάσιου Τελέλη)
« Ο Αναστάσης Τελέλης παππούς μου από τη μάνα μου, σκοτώθηκε το 1912 στη μάχη της Σκάλας της Παραμυθιάς. Ήταν ανδρούκλας. Με τα δόντια σήκωνε ολόκληρο σακί καλαμπόκι. Όταν τον βάρεσαν οι Τούρκοι, ήταν 35 χρόνων.
Σκοτωμένο τον φόρτωσαν σ’ ένα μουλάρι και τον πήγαν στο Πόποβο, όπου και τον έθαψαν στην Αγία Κυριακή. Η μάννα μου γεννήθηκε έξι μήνες μετά το θάνατό του. Αργότερα βρήκαν μια φωτογραφία του σ’ ένα μοναστήρι μαζί με άλλους αντάρτες, την οποία έχουμε ακόμα σήμερα.
Πεθαίνοντας, άφησε πίσω τη γυναίκα του και τρεις κόρες, τη Χρύσω σύζυγο του Σωτήρη Μπάρμπα, τη Βασιλική, σύζυγο του Σπύρο Τσέπη από την Μαζαρακιά, και τη Φωτεινή, τη μάνα μου ».
Βιβλιογραφία
– Κ. Δ. Στεργιοπούλου : « Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωση της Ηπείρου (Οκτώβριος – Νοέμβριος 1912), Αθήνα 1968,
– Ηπειρωτική Εστία (περιοδικό), τεύχος 10, Φεβρουάριος 1953
– Σπύρου Μουσελίμη : « Το Πόποβο », 1970
– Κωνσταντίνου Πανταζή : « Οι Σουλιώτες », 1973
– Βασίλη Κραψίτη : « Οι Σουλιώτες από το έπος του Μεσολογγίου μέχρι της εποχής (1823 -1983)
( συνεχίζεται )