Σαγιάδα: Γραφικότητα και ομορφιά

Σαγιάδα: Γραφικότητα και ομορφιά
(Από το αφιέρωμα που είχε γίνει στο περιοδικό STEP, τον Ιούλιο του 2015)

Η Σαγιάδα βρίσκεται στα Β.Δ του Ν. Θεσπρωτίας 19,5 χλμ από την Ηγουμενίτσα (τελευταίο χωριό πριν από τα σύνορα) απέναντι από την πόλη της Κέρκυρας. Στον όρμο της Σαγιάδας ελλιμενίζονται ψαρόβαρκες και δένουν καΐκια, με τα οποία μπορείτε να επισκεφθείτε το δέλτα του Καλαμά. Η Σαγιάδα είναι γνωστή για τις ψαροταβέρνες της και το όμορφο ηλιοβασίλεμά της. Κατά μήκος των βορειοδυτικών ακτών του νομού λειτουργούν πολλές ιχθυοπαραγωγικές μονάδες.
Υπάρχουν σημαντικά αξιοθέατα σε όλη την περιοχή. Δίπλα στο Ράγιο η περίφημη μονή Ραγίου. Στην Κεστρίνη αρχοντικά μιας άλλης εποχής και πάνω από το Ασπροκκλήσι το ερειπωμένο χωριό Λιόψη με το “Σαράι του Μπέη” στην κορυφή της.

Στο Σμέρτο το αρχοντικό του “Κωτσώνη” και οι παλιές βρύσες κι οι νερόμυλοι στα ανατολικά του χωριού. Στο κέντρο του κάμπου νότια από το Ασπροκκλήσι ο λόφος της Μαστιλίτσας είναι γεμάτος από αρχαία ερείπια.Ανάμεσα στη Μαστιλίτσα και το Μαυρονόρος (βρίσκεται πάνω από την Κεστρίνη), εκβάλει ο ποταμός Καλαμάς σχηματίζοντας ένα πανέμορφο Δέλτα που αξίζει να επισκεφτεί κανείς.

Τέλος στη Σκάλα Σαγιάδας λειτουργεί το Κέντρο Πληροφόρησης για τα στενά του Καλαμά και το έλος Καλοδικείου και το Δέλτα Καλαμά (το μοναδικό στη Θεσπρωτία) και πάνω από τη Σαγιάδα μπορεί κανείς να επισκεφτεί την Παλιά Σαγιάδα, μια ερειπωμένη πολιτεία με θέα στο Ιόνιο.
Λίγα ιστορικά στοιχεία
Ο βυζαντινός οικισμός στα τέλη του ΧΙV αιώνα βρίσκονταν στα χέρια των Ανδεγαυών και το 1386 πέρασε στους Βενετούς αμέσως μετά την Κέρκυρα και τον Βουθρωτό. Μετά από μία μικρή περίοδο κατοχής των αλυκών της από τον δεσπότη των Ιωαννίνων Esau Buondelmonti και τον Αλβανό σεβαστοκράτορα Gjon Zenebishi (1387-1402), ξαναπέρασε στους Βενετούς μέχρι την πτώση της Βενετικής δημοκρατίας (1789).

Το 1452 την κατέλαβε μαζί με τις υπόλοιπες κτήσεις των Βενετών στα Ηπειρωτικά παράλια ο Τούρκος στρατηγός Χατζή Βέης και από τότε ξεκινάει ένας σκληρός αγώνας μεταξύ Βενετών και Τούρκων για την κυριαρχία της.

Το 1454 την κατέλαβαν οι Βενετοί, και την έχασαν κατά την διάρκεια του α΄ Τουρκοβενετικού πολέμου (1463-1479). Το 1473 την ελευθέρωσε ο στρατιώτης Ιωάννης Βλάσης για λογαριασμό των Βενετών, και οι τελευταίοι, αφού άντεξαν την Τούρκικη επίθεση του 1475 την παρέδωσαν τελικά με βάση την συνθήκη ειρήνης του 1479 στον Γκεντίκ Αχμέτ πασά, ο οποίος πέρασε την Bastia από φωτιά και σίδερο καταστρέφοντας το φρούριό της καθώς και το διπλανό του Στροβιλιού.

Από τότε η περιοχή της Σαγιάδας παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο μικρό λιμάνι της (Σκάλωμα Σαγιάδας).

Το 1670 επισκέφτηκε την περιοχή ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή ο οποίος περιγράφει για πρώτη φορά τον οικισμό πάνω στο βουνό ( την «Παλιά Σαγιάδα» ) λέγοντας ότι έχει εκατόν εξήντα σπίτια κι ότι είναι χωριό προοδευμένο με χάνια και εκκλησίες.

Το 1702 η Σαγιάδα γίνεται για μικρό διάστημα η έδρα του Γάλλου πρόξενου B. Garnier.
To 1716 με απόφαση του σουλτάνου φτιάχτηκε ο πλατύς δρόμος (60 πόδια) που ένωνε την Λάρισα με τα Γιάννενα και τη Σαγιάδα με σκοπό την διακίνηση του στρατού για την κατάληψη της Κέρκυρας.

Το 1718 με την συνθήκη του Πασσάροβιτς, η περιοχή της Σαγιάδας περνάει προσωρινά στην κυριαρχία της Βενετίας, ως εξάρτημα της Κέρκυρας (Continente) και το 1797 ως Ενετικό έδαφος περνάει στην κυριαρχία των Γάλλων του Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

Αμέσως μετά (1799) ο Αλή Πασάς την καταλαμβάνει ενώ το 1811 παρά τις συνθήκες υψώνει στην περιοχή φρούριο απέναντι από την Κέρκυρα.

Με την πτώση του Αλή περνάει στα χέρια του σουλτάνου, και στα 1823 ο οικισμός πάνω στο βουνό καταστρέφεται από μεγάλο σεισμό. Το 1833 επισκευάζεται και επεκτείνεται η κεντρική εκκλησία του Α. Γεωργίου.

Δεύτερος σεισμός στα 1872 που κράτησε πάνω από ένα μήνα κατέστρεψε εντελώς τον οικισμό. Το 1912 απελευθερώνεται από τον Ελληνικό στρατό.

Το 1943 οι Γερμανοί μαζί με τους Αλβανοτσάμηδες του γειτονικού μουσουλμανικού χωριού Λιόψη, έκαψαν το χωριό.
Από το 1950 με πυρήνα λίγα σπίτια που φτιάχτηκαν από το κράτος , δημιουργήθηκε το καινούριο χωριό κοντά στη θάλασσα και τον κάμπο που από τα χέρια των Αλβανοτσάμηδων πέρασε σ’ αυτούς και άλλους πρόσφυγες από την Ήπειρο.

Η γεωργία αναπτύχθηκε στο χώρο, με το μεγάλο αρδευτικό και αποστραγγιστικό δίκτυο της δεκαετίας του ‘60 και σήμερα ο κάμπος του κάτω Καλαμά με τις δεντροφυτεμένες του εκτάσεις (εσπεριδοειδή), κρατάει τον νέο κόσμο στις πατρογονικές του εστίες, την ίδια στιγμή που οι μεγάλες εξαγωγές ( βόρεια Ευρώπη) ενισχύουν την Ελληνική οικονομία.

Με κέντρο τον οικισμό της παλιάς Σαγιάδας ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί πλήθος αρχαιολογικών χώρων στην περιοχή, καθώς και χώρους ευρύτερου ενδιαφέροντος: Γιτάνη, Μαστιλίτσα, Στροβίλι, Πύργος Σαγιάδας και στην ευρύτερη περιοχή: Παραδοσιακός οικισμός στο Πλαίσιο, Κασνέτσι, Μοναστήρι Γηρομερίου, Μονή Ραγίου, Πύργος Ραγίου, Λυγκιά, Κάστρο Ηγουμενίτσας κ.λ.π.

Φωτογραφίες: Φώτης Μαραζόπουλος